مقدمه‌ای مناسب برای بچه‌ها درباره آهنربا و مغناطیس
این توضیح درباره آهنربا و مغناطیس برای خوانندگان مقاطع ابتدایی در نظر گرفته شده است. اگر برای دانستن درباره موضوع مغناطیس نیاز به مطالعه بیش‌تر دارید، مقاله تفصیلی ما درباره اینکه “آهنرباها چگونه کار می‌کنند؟” را بررسی کنید.
بازی با آهنربا (Magnets) سرگرم‌کننده است. گویی که یک عصای جادویی دارید! آهنرباها قطعات فلزی یا سنگی با قدرت نامرئی برای جذب انواع خاصی از فلز هستند. به آن قدرت، نیرو می‌گویند. در طبیعت، نیرو چیزی است که باعث فشار یا کشش می‌شود. گرانش (Gravity) نیرویی است که شما را از شناور شدن از سطح زمین باز می‌دارد. مغناطیس نیرویی است که باعث می‌شود آهنربا به یخچال شما بچسبد.
تصویر نجومی روز ناسا: سحابی انتشاری دوقطبی تخم اژدها
چگونه یک ستاره، این سحابی زیبا را تشکیل داده است؟
در وسط سحابی انتشاری NGC 6164 یک ستاره غیرعادی پرجرم قرار دارد. ستاره مرکزی را (از نظر ظاهری) با مروارید صدف و تخم اژدهایی که توسط اژدهاهای آسمانی افسانه‌ای آرا (dragons of Ara) محافظت می‌شود، مقایسه می‌کنند.
این ستاره که در مرکز تصویر امروز قابل مشاهده است و با نام HD 148937 فهرست شده است، آنقدر داغ است که نور فرابنفش ساطع می‌کند، و گازی را که اطراف آن را احاطه کرده است، گرم می‌کند.
این گاز احتمالاً قبلاً از خود ستاره، به خارج پرتاب شده است، و احتمالاً نتیجه یک برهمکنش گرانشی با یک ستاره همراه در حال چرخش بوده است. مواد بیرون رانده‌شده ممکن است توسط میدان مغناطیسی ستاره پرجرم در همه جهات به خارج رانده شده باشند و شکل متقارن سحابی دوقطبی را ایجاد کرده باشند.
گستره NGC 6164 حدود چهار سال نوری است و در فاصله 3600 سال نوری و در حوالی صورت فلکی جنوبی نورما یا گونیا (Norma) قرار دارد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: سایه ایکس‌مانند پس‌دمه
چه چیزی این X غول‌پیکر را در ابرها ایجاد کرده است؟
این سایه پس‌دمه (contrails) یا رد هواپیماهایی بود که از پایین روشن می‌شد.
هنگامی که هواپیماها پرواز می‌کنند، اگزوزهای مرطوب موتور، ممکن است قطرات آب تشکیل دهند که ممکن است در جو سرد بالای زمین یخ بزنند. این جریان‌های مداوم آب و یخ، نور خورشید را در بالا پراکنده می‌کنند و بنابراین از پایین، درخشان به نظر می‌رسند.
با این حال، در مواردی نادر، هنگامی که خورشید نزدیک افق است، پس‌دمه‌ها می‌توانند از پایین روشن شوند (نور بگیرند). این پس‌دمه‌ها سایه‌های طولانی به سمت بالا ایجاد می‌کنند، سایه‌هایی که معمولاً دیده نمی‌شوند مگر اینکه یک ورقه ابر بلند وجود داشته باشد.
اما در اوایل ماه جاری در استانبول ترکیه چنین اتفاقی رخ داد.
پس‌دمه‌ها در سراسر سیاره زمین رخ می‌دهند و به طور کلی، زمانی که نور مادون قرمز را به دام می‌اندازند، زمین را گرم می‌کنند، اما زمانی که به طور مؤثر نور خورشید را منعکس می‌کنند، زمین را خنک می‌کنند.
این تصویر توسط یک عکاس غافلگیرشده، صبح، هنگام راه رفتن به محل کار گرفته شده است.
منبع: ناسا
آهنرباها چگونه کار می‌کنند؟
حتماً می‌دانید که آهنرباها (magnets) فلزات خاصی را جذب می‌کنند و دارای قطب شمال و جنوب هستند. قطب‌های مخالف یکدیگر را جذب می‌کنند در حالی که قطب‌های موافق یکدیگر را دفع می‌کنند. میدان‌های مغناطیسی (Magnetic Field) و الکتریکی (electrical Field) به هم مرتبط هستند و مغناطیس همراه با گرانش و نیرو‌های قوی و ضعیف اتمی یکی از چهار نیروی اساسی در جهان است.
اما هیچ یک از این حقایق به اساسی‌ترین سؤال پاسخ نمی‌دهد: دقیقاً چه چیزی باعث می‌شود آهنربا به فلزات خاصی بچسبد؟ یا چرا به فلزات دیگر نمی‌چسبند؟ چرا آنها بسته به موقعیت خود یکدیگر را جذب یا دفع می‌کنند؟ و چه چیزی باعث می‌شود که آهن‌ربا‌های نئودیمیوم (Neodymium Magnets) بسیار قوی‌تر از آهن‌ربا‌های سرامیکی (Ceramic Magnets) باشد که ما در کودکی با آنها بازی می‌کردیم؟
خودرو فرمول یک چیست؟
خودرو فرمول یک (Formula One car) ماشینی است تک صندلی – هیچ مسافری نمی‌تواند در این اتومبیل‌های مسابقه سوار شود -، کابین باز، چرخ باز – به این معنی که چرخ‌های آنها خارج از بدنه ماشین قرار دارد – با بال‌های جلو و عقب بزرگ. دارای موتوری در پشت راننده که در مسابقات فرمول یک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با ما همراه باشید تا درباره این خودروهای محبوب و مشهور اطلاعاتی جدید به شما بدهیم.
تصویر نجومی روز ناسا: ماه و حلقه‌های دود از کوه اتنا
خب، آیا آتشفشان منطقه شما هم می‌تواند این کار را انجام دهد؟
در کمال تعجب برای برخی، کوه اتنا (Mt. Etna)، گاهی اوقات، حلقه‌های دود از خود ساطع می‌کند.
دیواره‌های آتشفشان که از نظر فنی به عنوان حلقه‌های گردبادی شناخته می‌شوند (vortex rings)، بخش خارجی توده‌های دود ساطع شده را کمی کند می‌کنند و باعث می‌شوند که گاز بخش داخلی، سریع‌تر حرکت کند. در نتیجه، حلقه‌ای با فشار کم ایجاد می‌شود به طوری که توده گازهای آتشفشانی و خاکستر ساطع‌شده، به شکل حلقه درمی‌آید، یک ساختار هندسی آشنا که می‌تواند به طرز شگفت‌انگیزی در هنگام بالا آمدن، پایدار باشد.
حلقه های دود (smoke rings) بسیار نادر هستند و نیاز به همزمانی هندسه مناسب دهانه آتشفشان، سرعت مناسب دود خارج‌شده و آرامش نسبی جو بیرونی دارند.
در تصویری که حدود دو هفته پیش از گانگی در سیسیل ایتالیا ( Gangi, Sicily, Italy) گرفته شده است، چندین حلقه دود آتشفشانی قابل مشاهده است.
این صحنه با نور قرمز یک خورشید در حال طلوع پوشیده شده است، در حالی که یک هلال ماه هم در پس زمینه قابل مشاهده است.
منبع: ناسا
سفیران علم دانشگاه علوم پایه در دبیرستان دخترانه الزهرا ماهنشان
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان در راستای اجرای طرح سفیران علم، در تاریخ 2 اردیبهشت ۱۴۰۳، میهمان دبیرستان شبانه‌روزی الزهرا شهر ماهنشان بود. شهر ماهنشان استان زنجان با جمعیتی بالغ بر 40 هزار نفر، در ۱۰۰ کیلومتری شهر زنجان قرار دارد.
در این برنامه، ۲۰۲ دانش‌آموز این دبیرستان که در سه پایه‌ی متوسطه اول (هفتم تا نهم) مشغول به تحصیل هستند، حضور داشتند. مدرسه‌ی شبانه‌روزی الزهرا علاوه بر دانش‌آموزان شهر ماهنشان، دانش‌آموزان بیش از ۱۰ روستای اطراف را نیز پوشش می‌دهد.
تمامی 8 کلاس این دبیرستان (پایه‌های هفتم، هشتم و نهم) به ترتیب و به طور مجزا به بازدید از ۴ غرفه علوم کامپیوتر، علوم زمین، علوم زیستی و شیمی که توسط سفیران علم دانشگاه علوم پایه در این دبیرستان برپا شده بود، پرداختند.
همچنین، با توجه به نزدیکی موعد انتخاب رشته دانش‌آموزان این دبیرستان، بویژه دانش‌آموزان پایه نهم، کادر اعزامی خانه علم تلاش نمود، علاوه بر ارائه محتوی علمی-آموزشی مقرر، برای دقایقی درباره انتخاب رشته‌های تحصیلی و اهمیت آن برای دانش‌آموزان صحبت‌هایی ارائه نمایند.
در بخشی از برنامه نیز، رییس محترم آموزش و پرورش ماهنشان، جناب آقای حجت‌اله حسنی و جمعی از همکارانشان، با حضور در جمع دانش‌آموزان و سفیران علم، صحبت کوتاهی در ارتباط با ارزش کار سفیران علم در راستای انگیزه‌دهی به دانش‌آموزان بسیار مستعد مدرسه داشتند و ضمن تشکر و قدردانی از زحمات تیم سفیران علم، امیدوارنه از استعداد و افتخارآفرینی دانش‌آموزان ماهنشانی در آینده‌ای نزدیک سخن گفتند.
در این برنامه، آقایان شهاب ابراهیمی (غرفه علوم زمین)، توحید ملکوتی (شیمی) و سارا قرشی (علوم زیستی) و آقای شایان مجیدی‌فر (علوم کامپیوتر)، با سرپرستی دکتر مهدی دارائی (مدیر خانه علم) تیم اعزامی خانه علم را تشکیل می‌دانند.
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، از مدیران و مسئولینی که امکان این بازدید را برای کادر اعزامی خانه علم فراهم نمودند، بویژه از مدیر محترم این دبیرستان، سرکار خانم زهرا ملکی، معاونین مدرسه خانم‌ها هاشمی و فرجی، و سایر کادر آموزشی مدرسه، و نیز مسئولین اداره کل آموزش و پرورش استان و اداره آموزش و پرورش ماهنشان، که با همکاری کامل، امکان اجرای این برنامه را فراهم نمودند، نهایت تشکر را دارد.
گزارشی تصویری از برنامه اجرا شده توسط خانه علم در این دبیرستان در بخش زیر ارائه شده است.
علمآموز – اردیبهشت 1403
“پلاستیک، بحرانی به اندازه تغییر اقلیم!”
پلاستیک‌ها یک بحران محیطی و به اندازه تغییر اقلیم برای انسان و سیاره مهلک هستند. بسیاری از آنها هم کاربردی چند دقیقه‌ای ولی عمری چند صد ساله دارند و در نهایت هم با تجزیه به میکروپلاستیک، مواد سمی را وارد چرخه غذا و آب و هوا می‌کند که در همه سطوح حیات سیاره، نفوذ می‌کنند.
در سال گذشته بیش از 380 میلیون تن پلاستیک شامل 500 میلیون کیسه پلاستیکی -هر دقیقه یک میلیون کیسه- در جهان تولید شده است. و در 10 سال گذشته بیش از همه قرن بیستم، پلاستیک تولید شده است.
به مناسبت روز جهانی زمین (22 آوریل-3 اردیبهشت)، شعار «سیاره علیه پلاستیک‌ها» (Planet vs. Plastics) به عنوان شعار سال بنیادهای بین‌المللی، انتخاب شده است تا شاید بتوانیم با تلاش عمومی تا سال 2040 تولید پلاستیک را 60 درصد کاهش دهیم.
تصویر نجومی روز ناسا: سحابی بزرگ شاه‌تخته
یک جواهر آسمان جنوبی، سحابی بزرگ کارینا یا شاه‌تخته (Great Carina Nebula)، معمولاً به عنوان ان‌جی‌سی 3372 (NGC 3372) شناخته می‌شود.
این کهکشان یکی از بزرگترین مناطق ستاره‌ساز کهکشان ما، و بیش از 300 سال نوری وسعت دارد.
مانند سحابی کوچکتر و شمالی‌تر، یعنی جبار بزرگ (Great Orion Nebula)، سحابی کارینا به راحتی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. اما در فاصله 7500 سال نوری و حدود 5 برابر دورتر از ما قرار دارد.
این نمای تلسکوپی خیره‌کننده، جزئیات قابل توجهی از رشته‌های درخشان گاز بین ستاره‌ای و ابرهای غبار کیهانی را نشان می‌دهد.
سحابی کارینا خانه ستارگان جوان و بسیار پرجرم است، از جمله خانه ستاره متغیر و هنوز مرموز اتا کارینا (Eta Carinae)، ستاره‌ای با جرم بیش از 100 برابر خورشید!
اتا کارینا، آن ستاره درخشان بالای شکاف تاریک مرکزی در این میدان و سمت چپ سحابی سوراخ کلید غبارآلود (Keyhole Nebula) (NGC 3324) است.
منبع: ناسا
یک زندگی در سیاره ما
«یک زندگی در سیاره ما» (A Life on Our Planet) مستندی عمیق است که توسط کمپانی مشهور سیلوربک فیلمز (Silverback Films) در سال 2020 منتشر شده است. این فیلم با کسب امیتاز بالا به دلیل پیام تأثیرگذارش، روایتی متقاعدکننده درباره رابطه همزیستی بین انسان و زمین ارائه می‌کند.
موضوع اصلی “یک زندگی در سیاره ما” حول تعادل ظریف طبیعت و نیاز فوری به حفاظت از محیط زیست می‌چرخد. این مستند شواهدی برای تغییراتی که روی زمین شاهد هستم و چشم‌اندازی برای آینده زمین ارائه می‌دهد. هدف این مستند روشن کردن مسائل مبرم در رابطه با تغییرات آب و هوایی و از دست دادن تنوع زیستی است و بر عواقب اعمال انسان بر محیط زیست و اقداماتی که می‌توانیم برای بازگرداندن سلامت سیاره خود برداریم تمرکز دارد.
این مستند جذاب با روایت جذاب دیود اتنبرو (Sir David Frederick Attenborough)، چهره مشهور مستندهای علمی، با استفاده از تصاویری خیره‌کننده، زیبایی‌های دنیای طبیعی را به تصویر می‌کشد، و در کنار آنها، گزارش‌های دست اول دانشمندان و محیط‌بانان، لایه‌ای از اعتبار و قید فوریت را به روایت آن اضافه می‌کند. این مستند فقط یک فیلم نیست. این یک فراخوان برای اقدام است.
لازم به ذکر است که مخاطبان در سراسر جهان، تحت تأثیر روایت قدرتمند این مستند قرار گرفته‌اند و بسیاری از آنها الهام گرفته‌اند تا تغییرات مثبتی در زندگی خود برای محافظت از سیاره ایجاد کنند.