عنصر اصلی سیستم عصبی، سلول عصبی یا نورون (Neuron) است. نورونها در ترکیب با یکدیگر، اعصاب (Nerves) را تشکیل میدهند، رشتههایی که تکانهها یا محرکها را در سراسر بدن منتقل میکنند. یک پوشش محافظ از میلین (Myelin)، یک ماده چرب، بخشهایی از رشتهها را عایق میکند.
عملکرد سلولهای عصبی هم الکتریکی و هم شیمیایی است. در انتهای هر سلول عصبی، نواحی تخصصی به نام پایانههای سیناپسی (Synaptic terminals) وجود دارد که حاوی تعداد زیادی کیسههای غشایی ریز هستند که مواد شیمیایی انتقالدهنده عصبی را در خود جای دادهاند. این مواد شیمیایی تکانههای عصبی را از یک سلول عصبی به سلول دیگر منتقل میکنند. پس از اینکه یک تکانه عصبی الکتریکی در امتداد یک نورون حرکت کرد، به پایانه میرسد و باعث آزاد شدن انتقالدهندههای عصبی از کیسههای خود میشود.
انتقالدهندههای عصبی از سیناپس (محل اتصال بین نورونهای مجاور) عبور کرده و تولید بار الکتریکی را تحریک میکنند، که تکانه عصبی را به جلو منتقل میکند. این فرآیند بارها و بارها تکرار میشود تا یک عضله حرکت کند یا شل شود یا یک برداشت حسی توسط مغز ثبت شود. این رویدادهای الکتروشیمیایی را میتوان “زبان” سیستم عصبی در نظر گرفت، که از طریق آن اطلاعات از یک قسمت بدن به قسمت دیگر منتقل میشود.
دو بخش اصلی سیستم عصبی وجود دارد: سیستم عصبی مرکزی (Central nervous system) و سیستم عصبی محیطی (Peripheral nervous system). سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. مغز در داخل جمجمه قرار دارد و با ارسال و دریافت پیام از طریق نخاع، عملکردهای بدن را اداره میکند. استخوانها، لایههای بافتی و مایع مغزی نخاعی از مغز و نخاع محافظت میکنند.
هنگامی که پیامها سیستم عصبی مرکزی را ترک میکنند، توسط سیستم عصبی محیطی حمل میشوند. سیستم محیطی شامل اعصاب جمجمهای (Cranial nerves)(اعصابی که از مغز منشعب میشوند) و اعصاب نخاعی (Spinal nerves)(اعصابی که از نخاع منشعب میشوند) است. این اعصاب، پیامهای حسی را از سلولهای گیرنده در بدن به سیستم عصبی مرکزی منتقل میکنند. آنها همچنین تکانههای حرکتی را از سیستم مرکزی به بدن منتقل میکنند، جایی که عضلات و غُدد میتوانند به این تکانهها پاسخ دهند.
سیستم عصبی خودکار (Autonomic nervous system)، که بخشی از سیستم عصبی محیطی است، تمام فعالیتهایی را که غیرارادی هستند اما برای زندگی ضروری هستند، از جمله فعالیت اندامها و غدد داخلی، تنظیم میکند.
این بخشها با همکاری یکدیگر، تنظیم و واکنش بدن به شرایط محیطی داخلی و خارجی را هماهنگ میکنند.
اکنون که سیستم عصبی را پوشش دادیم، در بخش بعدی به بحث در مورد مغز، مایع مغزی نخاعی (Cerebrospinal fluid) و سایر عناصر مرتبط میپردازیم.
مغز و مایع مغزی نخاعی
مغز، مرکز کنترل بدن است. مغز پیامهایی را به تمام قسمتهای بدن ارسال و دریافت میکند. بیش از 10 میلیارد سلول مغزی مرتبط با هم، عملکرد بدن را در طول خواب و بیداری تنظیم میکنند.
نواحی مختلف مغز، عملکردهای مختلف بدن را کنترل میکنند. در پشت جمجمه، مخچه (Cerebellum) قرار دارد که هماهنگی حرکات، تعادل و وضعیت بدنی را کنترل میکند. در عمق مغز، تالاموس (Thalamus) قرار دارد که ایستگاه رله (تقویت و انتقال) برای تکانههای ورودی از بقیه بدن است و احساسات درد، لمس و دما را به سایر قسمتهای مغز منتقل میکند.
در اطراف تالاموس، هیپوتالاموس (Hypothalamus) قرار دارد که عملکردهای غیرارادی (خودکار) بدن مانند ضربان قلب و گردش خون را اداره میکند. غده هیپوفیز (Pituitary gland) توسط یک ساقه نازک به هیپوتالاموس متصل است. از آنجایی که غده هیپوفیز بیشتر هورمونهای بدن را کنترل میکند، هیپوتالاموس به عنوان یک تأثیرگذار عمده بر محرکهای اولیه که توسط هورمونها اداره میشوند، مانند گرسنگی، تشنگی و میل جنسی در نظر گرفته میشود.
بخشهای داخلی مغز توسط قشر مغز (Cerebral cortex) پوشیده شده است که از دو نیمکره مغزی تشکیل شده است. در این نیمکرهها، مراکز عصبی قرار دارند که تفکر و عمل ارادی را تنظیم میکنند. نواری پهن از الیاف به نام جسم پینهای (Corpus callosum)، نیمکرههای چپ و راست مغز را به هم متصل میکند. از آنجایی که رشتههای عصبی متعلق به دو نیمکره مغزی در ساختاری به نام بَصَلالنخاع (Medulla) در قاعده مغز قبل از حرکت به سمت پایین نخاع، از میان یکدیگر عبور میکنند (رشتههای سمت راست به چپ میروند و چپیها به راست-م)، هر نیمکره به طور کلی عملکردهای طرف مقابل بدن را کنترل میکند (نه سمت خودش را-م). به عنوان مثال، ناحیهای در نیمکره چپ، حرکت بازوی راست را اداره میکند.
مغز پیچیدهترین عضو بدن است. اگرچه تحقیقات بسیاری از تواناییهای آن درباره حافظه، استدلال و فرآیندهای تفکر خلاق را شناسایی کردهاند، اما بسیاری از عملکردهای مغز همچنان یک راز باقی ماندهاند.
مایع مغزی نخاعی
مایع مغزی نخاعی (Cerebrospinal fluid-CSF) یک مایع شفاف و بیرنگ است که مغز و نخاع را احاطه کرده و از آنها در برابر آسیب محافظت میکند.
CSF از آب حاوی مقادیر کمی مواد معدنی و مواد آلی (به ویژه پروتئین) ساخته شده است. این مایع به طور مداوم توسط یک شبکه تخصصی از مویرگها (رگهای خونی بسیار کوچک) به نام شبکه کوروئید (Choroid plexus)، واقع در بطنهای (حفرههای) مغز تولید میشود. حدود یک پینت (Pint)(نزدیک به نیم لیتر) در هر 24 ساعت تولید میشود و تقریباً پنج اونس (Ounce)(حدود 150 میلی لیتر) در آن واحد در حال گردش است.
CSF از دو بطن جانبی، به بطنهای سوم و چهارم مغز جریان مییابد. سپس به فضای بین درونیترین و دومین لایه بافتی که مغز را میپوشاند وارد میشود و کل سطح بیرونی مغز را در مایع غوطهور میکند قبل از اینکه به سمت پایین و اطراف نخاع حرکت کند. در نهایت، مایع به سمت بالا باز میگردد، در بافت مخصوص بین پوششهای مغز جذب میشود و وارد رگهای خونی میشود.
نمونههای CSF (که از اطراف نخاع با یک سوزن وارد شده در قسمت پایین کمر گرفته میشود – روشی که به عنوان پونکسیون کمری (Lumbar puncture) شناخته میشود) میتواند در تشخیص اختلالات مغز و نخاع ارزشمند باشد. این نمونهها ممکن است نشاندهنده خونریزی یا لخته خون در مغز، انواع مختلف مننژیت (Meningitis)(التهاب پردههای محافظی میباشد که مغز و نخاع را پوشاندهاند – مترجم)، آبسه مغزی یا تومور مغز یا نخاع باشد.
نویسنده: Editors of Consumer Guide
مترجم: فؤاد پورفائز
منبع: howstuffworks.com
