علمآموز – اردیبهشت 1403
“پلاستیک، بحرانی به اندازه تغییر اقلیم!”
پلاستیک‌ها یک بحران محیطی و به اندازه تغییر اقلیم برای انسان و سیاره مهلک هستند. بسیاری از آنها هم کاربردی چند دقیقه‌ای ولی عمری چند صد ساله دارند و در نهایت هم با تجزیه به میکروپلاستیک، مواد سمی را وارد چرخه غذا و آب و هوا می‌کند که در همه سطوح حیات سیاره، نفوذ می‌کنند.
در سال گذشته بیش از 380 میلیون تن پلاستیک شامل 500 میلیون کیسه پلاستیکی -هر دقیقه یک میلیون کیسه- در جهان تولید شده است. و در 10 سال گذشته بیش از همه قرن بیستم، پلاستیک تولید شده است.
به مناسبت روز جهانی زمین (22 آوریل-3 اردیبهشت)، شعار «سیاره علیه پلاستیک‌ها» (Planet vs. Plastics) به عنوان شعار سال بنیادهای بین‌المللی، انتخاب شده است تا شاید بتوانیم با تلاش عمومی تا سال 2040 تولید پلاستیک را 60 درصد کاهش دهیم.
تصویر نجومی روز ناسا: سحابی بزرگ شاه‌تخته
یک جواهر آسمان جنوبی، سحابی بزرگ کارینا یا شاه‌تخته (Great Carina Nebula)، معمولاً به عنوان ان‌جی‌سی 3372 (NGC 3372) شناخته می‌شود.
این کهکشان یکی از بزرگترین مناطق ستاره‌ساز کهکشان ما، و بیش از 300 سال نوری وسعت دارد.
مانند سحابی کوچکتر و شمالی‌تر، یعنی جبار بزرگ (Great Orion Nebula)، سحابی کارینا به راحتی با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. اما در فاصله 7500 سال نوری و حدود 5 برابر دورتر از ما قرار دارد.
این نمای تلسکوپی خیره‌کننده، جزئیات قابل توجهی از رشته‌های درخشان گاز بین ستاره‌ای و ابرهای غبار کیهانی را نشان می‌دهد.
سحابی کارینا خانه ستارگان جوان و بسیار پرجرم است، از جمله خانه ستاره متغیر و هنوز مرموز اتا کارینا (Eta Carinae)، ستاره‌ای با جرم بیش از 100 برابر خورشید!
اتا کارینا، آن ستاره درخشان بالای شکاف تاریک مرکزی در این میدان و سمت چپ سحابی سوراخ کلید غبارآلود (Keyhole Nebula) (NGC 3324) است.
منبع: ناسا
یک زندگی در سیاره ما
«یک زندگی در سیاره ما» (A Life on Our Planet) مستندی عمیق است که توسط کمپانی مشهور سیلوربک فیلمز (Silverback Films) در سال 2020 منتشر شده است. این فیلم با کسب امیتاز بالا به دلیل پیام تأثیرگذارش، روایتی متقاعدکننده درباره رابطه همزیستی بین انسان و زمین ارائه می‌کند.
موضوع اصلی “یک زندگی در سیاره ما” حول تعادل ظریف طبیعت و نیاز فوری به حفاظت از محیط زیست می‌چرخد. این مستند شواهدی برای تغییراتی که روی زمین شاهد هستم و چشم‌اندازی برای آینده زمین ارائه می‌دهد. هدف این مستند روشن کردن مسائل مبرم در رابطه با تغییرات آب و هوایی و از دست دادن تنوع زیستی است و بر عواقب اعمال انسان بر محیط زیست و اقداماتی که می‌توانیم برای بازگرداندن سلامت سیاره خود برداریم تمرکز دارد.
این مستند جذاب با روایت جذاب دیود اتنبرو (Sir David Frederick Attenborough)، چهره مشهور مستندهای علمی، با استفاده از تصاویری خیره‌کننده، زیبایی‌های دنیای طبیعی را به تصویر می‌کشد، و در کنار آنها، گزارش‌های دست اول دانشمندان و محیط‌بانان، لایه‌ای از اعتبار و قید فوریت را به روایت آن اضافه می‌کند. این مستند فقط یک فیلم نیست. این یک فراخوان برای اقدام است.
لازم به ذکر است که مخاطبان در سراسر جهان، تحت تأثیر روایت قدرتمند این مستند قرار گرفته‌اند و بسیاری از آنها الهام گرفته‌اند تا تغییرات مثبتی در زندگی خود برای محافظت از سیاره ایجاد کنند.
تصویر نجومی روز ناسا: ملاقات با ان‌جی‌سی 1232 (NGC 1232)
از منظر ما در کهکشان راه شیری، ان‌جی‌سی 1232 (NGC 1232) را از رو به رو می‌بینیم.
این کهکشان مارپیچی بزرگ و زیبا با وسعتی نزدیک به 200000 سال نوری، در فاصله 47 میلیون سال نوری از ما در صورت فلکی جنوبی نهر (Eridanus) واقع شده است.
این تصویر واضح، چند رنگ و تلسکوپی از NGC 1232 شامل جزئیات قابل توجهی از این جهان جزیره‌ای دوردست است: از سمت هسته به بیرون، رنگ‌های کهکشان از نور مایل به زرد ستارگان قدیمی در مرکز، به خوشه‌های ستاره‌ای آبی جوان و مناطق ستاره‌ساز مایل به قرمز در امتداد بازوهای مارپیچی بزرگ و گسترده آن تغییر می‌کند.
کهکشان کوچک و مارپیچی و ظاهراً همراه با ان‌جی‌سی 1232 با نام NGC 1232A فهرست‌بندی شده است. البته تخمین‌های فاصله، آن را بسیار دورتر از ما، در حدود 300 میلیون سال نوری از ما نشان می‌دهد، و بعید است که با NGC 1232 تعامل داشته باشد.
البته، آن ستاره درخشان برجسته با ظاهر پره‌دار بسیار نزدیک‌تر از NGC 1232 است و کاملاً در کهکشان راه شیری ما قرار دارد.
منبع: ناسا
بازدید دانشآموزان دبستان دخترانه ثمین زنجان از خانه علم
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، در روز چهارشنبه مورخ ۲۹ فروردین ۱۴۰۳، پذیرای جمعی از دانشآموزان مقطع ابتدایی دبستان دخترانه ثمین زنجان بود.
در این بازدید، ۳۷ دانش‌آموز پایه‌ی چهارم، پنجم و ششم این دبیرستان، به همراه تنی‌‌چند از مسئولین و آموزگاران محترم این مدرسه، به بازدید از خانه علم و «نمایشگاه شگفتی‌های علم» پرداختند.
دانشآموزان حاضر در این بازدید، در برنامه‌ای ۱۵۰ دقیقه‌ای، از هفت غرفه‌ی علمی-آموزشی نمایشگاه شامل غرفه‌های علوم زمین، علوم زیستی، ریاضی، علوم کامپیوتر، فیزیک، شیمی و تفکر بازدید کردند و در هر کدام از این غرفه‌ها، با اجرای مجریان خانه علم، با بخشی از جذابیت‌ها و شگفتی‌های علمی آن رشته آشنا شدند.
اردوهای بازدید مدارس از خانه علم که در همه ایام سال تحصیلی، با استقبال بسیار خوب مدارس استان مواجه است، در راستای ترویج علوم پایه، هدایت تحصیلی دانشآموزان و آشناسازی ایشان با رشته‌های مختلف علوم پایه، در محل خانه علم و نمایشگاه شگفتی‌های علم این مرکز برگزار می‌شود. در این نمایشگاه، که در آن هر رشته علوم پایه یک غرفه نمایشگاهی مجزا دارد، با انجام آزمایشات علمی جذاب یا استفاده از ابزارهای آموزشی ویژه، پیچیده‌ترین مفاهیم علمی، به ساده‌ترین، محسوس‌ترین و تماشایی‌ترین شکل ممکن به مخاطب عرضه می‌شود و اثری ماندگار در حافظه ایشان ثبت می‌شود.
تصاویری از بازدید این دانشآموزان از خانه علم در ادامه مطلب به نمایش درآمده است.
تصویر نجومی روز ناسا: خورشیدگرفتگی کامل و دنباله‌دارها
نه یک، بلکه دو دنباله‌دار در نزدیکی خورشید در طول خورشید گرفتگی کامل هفته گذشته ظاهر شدند.
دنباله دار مورد انتظار دنباله‌دار پونز بروکس یا 12پی (Comet 12P/Pons-Brooks) بود، اما به طرز ناامیدکننده‌ای کم‌نورتر از آن چیزی بود که بسیاری انتظار داشتند.
با این حال، دنباله‌دار نسبتاً ناشناخته سوهو 5008 (Comet SOHO-5008) نیز در نوردهی طولانی‌مدت دوربین ظاهر شد.
این دنباله‌دار، 5008 امین دنباله‌داری بود که در تصاویر گرفته شده توسط فضاپیمای سوهو (SOHO spacecraft) ناسا و سازمان فضایی اروپا (ESA) در مدار خورشید شناسایی شد.
دنباله‌دار SOHO-5008 که احتمالاً بسیار کوچکتر بود، یک آفتابگرد بود که در عرض چند ساعت با عبور از نزدیکی خورشید متلاشی شد.
تصویر ارائه‌شده نه تنها برای گرفتن دو دنباله‌دار در خلال کسوف غیرمعمول است، بلکه یکی از موارد نادری است که از سطح زمین از یک دنباله‌دار در حال گذر از کنار خورشید عکس گرفته شده است.
همچنین در تصویر، تاج پراکنده خورشید ما و سیارات عطارد (چپ) و زهره (راست) قابل مشاهده است.
از میان این سیارات و دنباله‌دارها، تنها زهره در سایه تاریک ماه که در 8 آوریل از آمریکای شمالی عبور کرد، به راحتی برای میلیون‌ها نفر قابل مشاهده بود.
منبع: ناسا
آسانسورها چگونه کار می‌کنند؟
آیا تا به حال در تعطیلات در یک هتل بزرگ اقامت کرده‌اید؟ پس از ورود، ممکن است شنیده باشید که کسی گفته است که در اتاق 623 یا 954 یا 1475 به شما جا داده‌اند. اوه نه! آیا مجبورید تمام کوله و چمدان‌های بزرگ و سنگین خود را ۶، ۹ یا حتی 14 پله بالا ببرید؟
نگران نباشید…
مطمئناً هتل دارای یک دستگاه مکانیکی است که رسیدن به اتاق شما را راحت کرده است.
حدس می‌زنید ما در مورد چه چیزی صحبت می‌کنیم؟ البته که یک آسانسور!
تصویر نجومی روز ناسا: رشته‌های باقیمانده ابرنواختر بادبان
انفجار تمام شده است، اما عواقب آن ادامه دارد.
حدود یازده هزار سال پیش، ستاره‌ای در صورت فلکی بادبان (constellation of Vela) را می‌شد دید که منفجر می‌شود و نقطه نورانی عجیبی ایجاد می‌کند که برای انسان‌هایی که در نزدیکی آغاز تاریخ زندگی می‌کردند، برای مدت کوتاهی قابل مشاهده بود.
لایه‌های بیرونی ستاره به فضای بین‌ستاره‌ای (interstellar medium) برخورد کردند و این موضوع موجی ضربه‌ای (shock wave) را برانگیخت که هنوز هم قابل مشاهده است.
تصویر امروز، بخشی از آن توده تصادمی رشته‌ای و غول پیکر را در نور مرئی ثبت کرده است.
همانطور که گاز از ستاره منفجر شده، دور می‌شود، تجزیه می‌شود و با محیط بین ستاره‌ای واکنش می‌دهد و نور در رنگ‌های مختلف و نوارهای انرژی مختلف تولید می‌کند.
در مرکز باقیمانده ابرنواختر بادبان، یک تپ‌اختر (pulsar) وجود دارد، ستاره‌ای به چگالی ماده هسته‌ای که بیش از ده بار در یک ثانیه به دور خود می‌چرخد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: کهکشان سیگار از هابل و وب
اتفاق عجیبی برای این کهکشان افتاده است، اما چه؟
گاز و غبار قرمز درخشان از مرکز این کهکشان که با نام کهکشان سیگار (Cigar Galaxy) شناخته می‌شود و با نام M82 فهرست‌بندی شده است، خارج می‌شود.
اگرچه، مطمئناً، این کهکشان ستاره‌باران (مهد ستاره‌سازی)، توسط یک گذر اخیر از نزدیکی همسایه‌اش، یعنی کهکشان مارپیچی بزرگ M81، برانگیخته شده است، اما این گذر به طور کامل منبع گاز و غبار قرمز درخشنده به سمت بیرون را توضیح نمی‌دهد.
شواهد نشان می‌دهد که این مواد توسط بادهای ذره‌ایِ (particle winds) در حال ظهورِ ترکیبیِ ستاره‌های زیادی به بیرون رانده می‌شوند که با هم یک ابرباد کهکشانی (galactic superwind) ایجاد می‌کنند.
در تصاویر امروز، یک تصویر تلسکوپ فضایی هابل در نور مرئی در سمت چپ نشان داده شده است، در حالی که یک تصویر تلسکوپ فضایی جیمز وب از ناحیه مرکزی در نور مادون قرمز در سمت راست نشان داده شده است.
بررسی دقیق تصویر جدید وب به طور غیرمنتظره‌ای نشان می‌دهد که این غبار قرمز درخشان با پلاسمای داغ مرتبط است.
تحقیقات در مورد ماهیت این کهکشان عجیب و غریب نزدیک ما، مطمئناً ادامه خواهد داشت.
منبع: ناسا
بازدید دانشآموزان دبستان پسرانه ادیبان زنجان از خانه علم
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، در اولین اردوی دانش‌آموزی بازدید از خانه علم در سال 1403 خورشیدی، در روز یکشنبه مورخ ۲۶ فروردین ۱۴۰۳، پذیرای دانشآموزان پایه چهارم و پنجم دبستان پسرانه ادیبان زنجان بود.
در این بازدید، ۵۴ دانش‌آموز پایه‌ی چهارم و پنجم این دبیرستان، به همراه تنی‌‌چند از مسئولین و آموزگاران محترم این مدرسه، به بازدید از خانه علم و «نمایشگاه شگفتی‌های علم» پرداختند.
دانشآموزان حاضر در این بازدید، در برنامه‌ای ۱۵۰ دقیقه‌ای، از هفت غرفه‌ی علمی-آموزشی نمایشگاه شامل غرفه‌های علوم زمین، علوم زیستی، ریاضی، علوم کامپیوتر، فیزیک، شیمی و تفکر بازدید کردند و در هر کدام از این غرفه‌ها، با اجرای مجریان خانه علم، با بخشی از جذابیت‌ها و شگفتی‌های علمی آن رشته آشنا شدند.
اردوهای بازدید مدارس از خانه علم که در همه ایام سال تحصیلی، با استقبال بسیار خوب مدارس استان مواجه است، در راستای ترویج علوم پایه، هدایت تحصیلی دانشآموزان و آشناسازی ایشان با رشته‌های مختلف علوم پایه، در محل خانه علم و نمایشگاه شگفتی‌های علم این مرکز برگزار می‌شود. در این نمایشگاه، که در آن هر رشته علوم پایه یک غرفه نمایشگاهی مجزا دارد، با انجام آزمایشات علمی جذاب یا استفاده از ابزارهای آموزشی ویژه، پیچیده‌ترین مفاهیم علمی، به ساده‌ترین، محسوس‌ترین و تماشایی‌ترین شکل ممکن به مخاطب عرضه می‌شود و اثری ماندگار در حافظه ایشان ثبت می‌شود.
تصاویری از بازدید این دانشآموزان از خانه علم در ادامه مطلب به نمایش درآمده است.