تصویر نجومی روز ناسا: ساحل باستانی اوگونکیت بر روی مریخ
توضیح: اینجا زمانی، در مریخ باستانی، یک ساحل بود. این تصویر پانورامای 360 درجه که به صورت افقی فشرده شده است، در سال 2017 توسط مریخ‌نورد رباتیک کنجکاوی (Curiosity rover) که سیاره سرخ را کاوش می‌کرد، گرفته شد.
شواهد نشان می‌دهد که این منطقه که به‌خاطر همتای زمینی‌اش، ساحل اوگونکیت (Ogunquit Beach) نامیده می‌شود، در زمان‌های دور زیر آب بوده است، در حالی که در زمان‌های دیگر در لبه یک دریاچه باستانی قرار داشته است.
آن قلّه روشن در پس‌زمینه مرکزی، رأس کوه شارپ است ( Mount Sharp)، عارضه اصلی دهانه گیل (Gale Crater) که در آن “کنجکاوی” کاوش کرده است.
بخش‌هایی از شن‌های تیره در پیش‌زمینه برای تجزیه و تحلیل جمع‌آوری شده است. سنگ بستر رنگ روشن از رسوب تشکیل شده است که احتمالاً در کف بستر دریاچه‌ای که اکنون خشک است نهشته شده است.
این پانورامای برجسته (نسخه تعاملی در اینجا) از بیش از 100 تصویر ایجاد شده و ظاهراً توسط مریخ‌نورد در سمت چپ پایین، امضاء شده است.
منبع: ناسا
Ancient Ogunquit Beach on Mars
2025 March 23
Image Credit: NASA, JPL-Caltech, MSSS, Curiosity Rover
تصویر نجومی روز ناسا: هدف لیزر بر روی صخره مآز
توضیح: صدای برخورد لیزر چگونه است؟ برای فهمیدن این موضوع نیازی به مشورت با استاد ذن نیست، فقط به اولین ضبط صوتی لیزری در مریخ گوش دهید.
در مأموریت مریخ‌نورد استقامت (Perseverance) در تاریخ 12 (2 مارس 2021)، ابزار SuperCam در بالای دکل مریخ‌نورد، صخره‌ای به نام مآز (Ma’az) را 30 بار از فاصله 3.1 متری مورد برخورد لیزری قرار داد. میکروفن آن صداهای نرم منقطع از سری سریع برخوردهای نور لیزر SuperCam را ضبط می‌کرد. امواج ضربه‌ای که در جو نازک مریخ ایجاد می‌شود، در حالی که تکه‌های سنگ توسط برخورد لیزری تبخیر می‌شوند، صداهایی را ایجاد می‌کنند، صداهایی که سرنخ هایی از ساختار فیزیکی هدف ارائه می‌دهند.
این نمای نزدیک SuperCam از ناحیه هدف مآز شش سانتی‌متر (2.3 اینچ) عرض دارد. مآز در زبان ناواهو به معنای مریخ است.
منبع: ناسا
SuperCam Target on Ma’az
2025 March 22
Image Credit: NASA/JPL-Caltech/LANL/CNES/CNRS
تصویر نجومی روز ناسا: سه شیر
توضیح: این گروه محبوب، در آسمان اوایل عصر در اطراف اعتدال ماه مارس (نوروز-م) و بهار نیمکره شمالی جست و خیز می‌کنند. این سه کهکشان با شکوه معروف به سه شیر (Leo Triplet) که در صورت فلکی برجسته شیر ( constellation Leo) یافت می‌شوند، در اینجا در یک میدان دید نجومی جمع شده‌اند.
این‌ها که وقتی حتی با تلسکوپ‌های معمولی هم عکس‌برداری می‌شود، جمعیت (بینندگان) را خوشحال می‌کنند، می‌توان آنها را به‌صورت جداگانه به‌عنوان NGC 3628 (پایین سمت چپ)، M66 (وسط سمت راست)، و M65 (مرکز بالا) معرفی کرد.
هر سه، کهکشان‌های مارپیچی (spiral galaxies) بزرگی هستند، اما تمایل دارند که متفاوت از هم به نظر برسند، زیرا قرص‌های کهکشانی آنها در زوایای مختلفی نسبت به خط دید ما کج شده است. NGC 3628 که با نام کهکشان همبرگر (Hamburger Galaxy) نیز شناخته می‌شود، به‌طور وسوسه‌انگیزی به‌صورت رو به لبه دیده می‌شود، با خطوط مبهم غباری که بر روی صفحه کهکشانی پف‌کرده‌اش می‌پیچد. دیسک های M66 و M65 هر دو به اندازه کافی متمایل هستند تا ساختار مارپیچی خود را به نمایش بگذارند.
فعل و انفعالات گرانشی بین کهکشان‌های این گروه، نشانه‌های گویایی از جمله دم کشندی و دیسک تاب‌دار و متورم NGC 3628 و بازوهای مارپیچی M66 را به جا گذاشته است.
این منظره باشکوه از منطقه، بیش از 1 درجه (دو ماه کامل) در آسمان وسعت دارد. این قاب که با یک تلسکوپ از سودا نثیل (Sawda Natheel)، قطر، سیاره زمین گرفته شده است، و بیش از نیم میلیون سال نوری را در فاصله 30 میلیون سال نوری تخمین‌زده‌شده برای سه شیر پوشش می‌دهد.
منبع: ناسا
The Leo Trio
2025 March 21
Image Credit & Copyright: Rabeea Alkuwari
تبریک نوروز 1404
آدمی، در جهانی که ما تاکنون و به لطف علم می‌شناسیم، موجودی خاص و منحصر به فرد است و لااقل تا به امروز، موجودی شبیه به او بر روی زمین نزیسته است. انسان واجد مشخصاتی است که او را ابرقدرت مطلق زمین و اول‌شخص دست‌درازی و دست‌اندازی به طبیعت ساخته است.
اما چه چیزی انسان را تا به این اندازه متفاوت و ویژه ساخته است؟ تاریخ بشر نشان می‌دهد که مهارت ابزارسازی یک برگ برنده در دنیای وحشی و یک موتور پیشرفت تاریخی برای بشر بوده است. با این حال، تا قرون متمادی، پیشرفت چشمگیری در وضع زندگی بشر وجود نداشته است چرا که همین ابزارسازی هم بسیار به کندی متحول می‌شده است: دستیابی به آتش، چرخ، آهن، مس، قلع و…. هر کدام عصری از تاریخ بشر را تعریف و آغاز نموده‌اند پس برخی مزیت آدمی را به دیگر موجودات ابزارسازی وی می‌دانند. مزیت‌های دیگری همچون داشتن آگاهی از خویشتن، احساسات پیشرفته و پیچیده، هنر و زبان پیچیده نیز از ویژگی‌هایی است که برای تمایز آدمیزاد از دیگر موجودات برشمرده می‌شود.
با این حال، شاید و فقط شاید، یک ویژگی، برتر از همه این‌ها و منبع همه این‌ها باشد و آن «قابلیت تفکر انتزاعی و منطقی» است که تا جایی که می‌دانیم هیچ موجود دیگری حتی به نزدیکی آن نیز نرسیده است. تفکر انتزاعی همانگونه که از نام آن پیداست به ساز و کار ذهن برای درک مفاهیم، قواعد، اصول، ربط و خط دنیا بدون آنکه ملموس و محسوس باشد اشاره دارد. ساده‌تر آنکه تفکر انتزاعی یعنی فکر کردن به چیزهایی که وجود آنها محسوس نیست. محصول این نوع تفکر چیست؟ ریاضیات، فیزیک، علوم کامپیوتر، هنر، اقتصاد، معماری، علوم اجتماعی، فلسفه، تکنولوژی….و البته دین!
آری، بشر به واسطه تفکر خود، بویژه تفکر انتزاعی و منطقی، موفق شد بر تارک گیتی بنشیند و ارباب طبیعت باشد.
بشر در تاریخ خود هرچه پیش تر آمد، سرعت تحولات و کشفیات و پیشرفت‌هایش بیشتر شد و اکنون در عصر انفجار اطلاعات و علوم و فنون هستیم و آنقدر سرعت تغییرات بالاست که همه ما در عمر کوتاه خودمان شاهد تغییرات متوالی تکنولوژی بوده‌ایم و برایمان عجیب است که بشنویم کودک 2000، 1500 و 1000 سال پیش به احتمال زیاد در یک بستر واحد از نظر دانش، فناوری و فرهنگ می‌زیسته‌اند و مثل هم می‌اندیشیده، می‌پوشیده و می‌زیسته‌اند. آری، فاصله دنیای کودکان ما از ما، احتمالاً بیش از فاصله هزاران ساله خواهد بود و این سرعت سرسام‌آور، نیازمند آمادگی نسل بشر برای این تغییرات است. گفته می‌شود در دنیای جدید افرادی موفق خواهند بود که خود را با تغییرات سریع تطبیق می‌دهند.
در فرهنگ ایرانی، هر سال، در انتهای زمستان، مردمان این جغرافیای زیبا، با ترتیبات و آدابی که می‌دانید و می‌دانیم برای تغییرات شگرف بهار آماده می‌شده‌اند و خود را با تغییر طبیعت وفق می‌داده‌اند. ما آموخته‌ایم که با تغییر طبیعت با خوی نیک و ضرباهنگی هماهنگ، همراه شویم. پس بیایید خودمان را برای دنیای هوش مصنوعی و یکه‌تازی بی‌چون و چرای علم آماده سازیم…
تحول و تغییر از زمستان به تابستان بر شما مبارک.
سال نو شما سرشار از موفقیت، بهروزی و شادی.
با احترام،
مهدی دارائی،
مدیر خانه علم،
اول فروردین 1404
علمآموز – فروردین 1404
متوسط مصرف آب هر ایرانی در یک شبانه‌روز حدود 235 لیتر است در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته حدود 150 لیتر است.
پرمصرف‌ترین بخش خانگی، استحمام‌کردن و پس از آن مصرف در آشپزخانه برای شستشوی ظروف و لباس است.
هر خانواده، سالانه حدود ۲۳ هزار لیتر برای شستن ظرف‌ها استفاده می‌کنند. جالب است بدانید برای شستشوی دستی ظروفِ هر نوبت غذاییِ یک خانواده متوسط تا پرجمعیت، حدود 65 تا 100 لیتر آب مصرف می‌شود در حالی که با شستشوی همین مقدار ظروف با ماشین ظرفشویی بین 10 تا 15 لیتر آب مصرف خواهد شد. به عبارت دیگر، با استفاده از ماشین ظرفشویی، می‌توان حتی بیش از 85 درصد در آب مصرفی برای شستشوی ظروف صرفه‌جویی کرد.
بسیاری از خانوارهای ایران، با وجود داشتن ماشین ظرفشویی به ندرت از این وسیله استفاده می‌کنند.
تصویر نجومی روز ناسا: پروژه آنالمای خورشید گرفتگی
توضیح: این مجموعه تصاویر ترکیبی که از 10 مارس 2024 تا 1 مارس 2025 ثبت شده است، الگویی را در تغییر مکان فصلی حرکت روزانه خورشید در آسمان سیاره زمین نشان می‌دهد.
این منحنی شکل هشت لاتین (8) که برای برخی به عنوان آنالما (analemma) شناخته می‌شود، در نوردهی‌هایی که در تاریخ‌های مشخص‌شده تنها در ساعت 18:38 به وقت گرینویچ از مکان یکسانی در جنوب استفنویل، تگزاس (Stephenville, Texas) گرفته شده است، ثبت شده است.
موقعیت خورشید در تاریخ انقلاب نجومی (solstice dates) 2024 یعنی 20 ژوئن و 21 دسامبر، در بالا و پایین منحنی خواهد بود و مطابق با آغاز نجومی تابستان و زمستان در نیمکره شمالی است.
نقاطی که در امتداد منحنی در نیمه راه بین انقلاب‌ها قرار دارند، اعتدال نجومی (equinoxes) را مشخص می‌کنند.
اعتدال 2024 در 22 سپتامبر و در سال 2025 اعتدال در 20 مارس (امروز)، شروع پاییز و بهار شمالی است.
و از آنجایی که یکی از نوردهی‌ها در 8 آوریل 2024 از مکان استفنویل در ساعت 18:38:40 به وقت گرینویچ انجام شد، این پروژه آنالمائی همچنین تاج خورشیدی را در آسمان سیاره زمین در طی یک خورشید گرفتگی کامل نشان می‌دهد.
منبع: ناسا
The Solar Eclipse Analemma Project
2025 March 20
Image Credit & Copyright: Hunter Wells
نظریه ریسمان چیست؟
اگر یک نخ سست را از لباس یک شخصیت کارتونی بیرون بکشید، چه اتفاقی می‌افتد؟ درست است، ژاکت آن شخصیت به‌طور کامل باز می‌شود و فقط یک توده نخ و مقداری برهنگی متحرک باقی می‌ماند. این اتفاق فیزیک، در عالم کارتونی است، اما شباهت زیادی هم به موضوع بسیار جدی نظریه ابرریسمان (Superstring theory) دارد. همه چیز را به ساده‌ترین شکل خود تجزیه کنید و تمام چیزی که دارید، کُپه‌ای از تکه‌های بسیار ریز ریسمان است.
فیزیکدانان ذرات، ذرات بنیادی (Elementary particles) یا ذرات اولیه (Fundamental particles) را به عنوان کوچکترین بلوک‌های سازنده در جهان تعریف می‌کنند. به عبارت دیگر، ذراتی مانند لپتون‌ها (Leptons) و کوارک‌ها (Quarks) هیچ زیرساختاری ندارند. آنها به کوچکترین حد ممکن رسیده‌اند.
این موضوع برای نظریه‌پردازان ریسمان صدق نمی‌کند، زیرا آنها فکر می‌کنند که باید عمیق‌تر (یا کوچکتر) از آنچه فناوری فعلی ما اجازه می‌دهد، پیش برویم. آنها پیشنهاد می‌کنند که هر ذره به اصطلاح بنیادی، در واقع حاوی یک حلقه یک‌بعدی بسیار کوچک و ارتعاشی از ریسمان (a tiny, vibrating, one-dimensional loop of string) است. ارتعاش ریسمان، بار و جرم ذره بزرگتر را تعیین می‌کند.
نظریه‌های ابرریسمان این ایده را می‌گیرند و کل جهان را از پایین به بالا می‌سازند. و بله، این کار به همان اندازه که به نظر می‌رسد چالش‌برانگیز است. به همین دلیل است که ما از عبارت “نظریه‌های ریسمان” به صورت جمع صحبت می‌کنیم، زیرا چندین نظریه ریسمان مختلف وجود دارد که همه تلاش می‌کنند از عهده این کار (توضیح جهان) بر بیایند. اوه، و حداقل به 10 بعد هم فقط برای توضیح تمام ریاضیات دخیل در آنها نیاز است. فیزیکدانان پیشنهاد می‌کنند که هر بعدی فراتر از زمان و فضای قابل مشاهده، تا خورده و از دید پنهان شده است.
همانطور که احتمالاً حدس زده‌اید، نظریه ابرریسمان هنوز در حال توسعه است، به این معنی که فیزیکدانان به رفع اشکالات موجود در نظریه‌های ریسمان منفرد ادامه می‌دهند. در نهایت، آنها قصد دارند هدف تحقق نیافته انیشتین را برای متحد کردن نسبیت عام با نظریه کوانتومی محقق کنند. به همین دلیل است که نظریه ریسمان گاهی اوقات نظریه همه چیز (theory of everything) نیز نامیده می‌شود، زیرا می‌تواند روزی به عنوان پایه‌ای برای تمام اکتشافات و نوآوری‌های علمی آینده عمل کند.
در همین حال، دفعه بعد که در آینه نگاه می‌کنید یا گرمای خورشید ظهر را احساس می‌کنید، به یاد داشته باشید: تمام این فعالیت جهانی ممکن است به ارتعاش حلقه‌های ریسمان فوق‌العاده کوچک بستگی داشته باشد.
نویسنده: Robert Lamb
مترجم: فؤاد پورفائز
منبع: howstuffworks.com
تصویر نجومی روز ناسا: LDN 1235؛ سحابی کوسه
توضیح: هیچ دریایی روی زمین به اندازه کافی بزرگ نیست که سحابی کوسه (Shark nebula) را در خود جای دهد. این شبح شکارچی هیچ خطری برای ما ایجاد نمی‌کند چرا که فقط از گاز و غبار بین ستاره‌ای تشکیل شده است.
گرد و غبار تاریکی که در اینجا نشان داده شده است تا حدودی شبیه دود سیگار است و در جو خنک ستارگان غول‌پیکر ایجاد شده است. پس از بیرون راندن گاز و تراکم مجدد گرانشی، ستارگان عظیم ممکن است با استفاده از نور پر انرژی و بادهای ستاره‌ای سریع خود به عنوان ابزار مجسمه‌سازی، ساختارهای پیچیده‌ای را در ابر تولد خود حک کنند. گرمایی که آنها تولید می‌کنند، ابر مولکولی تیره را تبخیر می‌کند و همچنین باعث می‌شود که گاز هیدروژن محیط پراکنده شود و به رنگ قرمز بدرخشد.
در طول متلاشی‌شدن، ما انسان‌ها می توانیم از تصور این ابرهای بزرگ به عنوان نمادهای معمولی لذت ببریم، مانند آنچه برای ابرهای آبی روی زمین انجام می‌دهیم.
سحابی کوسه، در بردارنده سحابی‌های گرد و غبار کوچکتر مانند ون در برگ 149 و 150 (an den Bergh 149 & 150)، که گاهی اوقات با نام LDN 1235 فهرست‌بندی می‌شود، حدود 15 سال نوری وسعت دارد و در فاصله 650 سال نوری به سمت صورت فلکی پادشاه اتیوپی (قیفاووس) قرار دارد.
منبع: ناسا
LDN 1235: The Shark Nebula
2025 March 18
Image Credit & Copyright: Timothy Martin
تصویر نجومی روز ناسا: کلاهخود ثور
توضیح: ثور نه تنها روز خود (پنجشنبه به انگلیسی Thursday) را دارد، بلکه کلاهخودی نیز در آسمان دارد.
NGC 2359 که کلاهخود ثور (Thor’s Helmet) نامیده می‌شود، یک ابر کیهانی کلاه‌شکل با زائده‌های بال‌مانند است. وسعت کلاه ثور حتی برای یک خدای اسکاندیناوی (Thor خدا یا رب‌النوع طوفان در فرهنگ اسکاندیناوی است-م)، به شکلی حماسی حدود 30 سال نوری است.
در واقع، این سرپوش کیهانی، بیشتر شبیه یک حباب بین ستاره‌ای است که توسط باد سریع آن ستاره درخشان و پرجرم نزدیک مرکز حباب ایجاد شده است. ستاره مرکزی که به عنوان یک ستاره وولف-رایه (Wolf-Rayet star) شناخته می‌شود، یک غول بسیار داغ است که تصور می‌شود در مرحله کوتاهی از تکامل، پیش از ابرنواختر قرار دارد.
NGC 2359 در فاصله 15000 سال نوری از ما و به سمت صورت فلکی سگ بزرگ (Great Overdog) قرار دارد. این تصویر واضح، ترکیبی از داده‌های فیلترهای باند باریک است که نه تنها ستارگان طبیعی، بلکه جزئیات ساختارهای رشته‌ای سحابی را نیز ثبت می‌کند.
انتظار می‌رود ستاره‌ای که در مرکز کلاهخود ثور قرار دارد در چند هزار سال آینده به شکل یک ابرنواختر تماشایی منفجر شود.
منبع: ناسا
Thor’s Helmet
2025 March 17
Image Credit & Copyright: Brian Hopkins (East Coast Astronomer)
تصویر نجومی روز ناسا: زهره و خورشید فرابنفش سه‌گانه
توضیح: این یک نوع خورشید گرفتگی بسیار غیرمعمول بود.
به طور معمول، این ماه زمین است که خورشید را می‌گیرد (دچار گرفت می‌کند). با این حال، در سال 2012، سیاره ناهید بود که جای ماه را گرفت. درست مانند یک خورشید گرفتگی توسط ماه، فاز زهره، هرچه زهره به طور فزاینده‌ای با خورشید هم‌خط می‌شد، به طور مداوم به یک هلال نازک‌تر تبدیل می‌شد. در نهایت هم‌خطی کامل شد و فاز زهره به صفر رسید. نقطه تاریک زهره از عرض ستاره مادر ما عبور کرد. از نظر فنی، این وضعیت را می‌توان یک گرفتگی حلقوی ناهید (Venusian annular eclipse) با یک حلقه آتش (ring of fire) فوق‌العاده بزرگ نامید.
خورشید در تصویری که در اینجا در طول گرفت توسط رصدخانه دینامیک خورشیدی در حال گردش به دور زمین، به تصویر کشیده شده است، در سه رنگ نور فرابنفش به تصویر کشیده شده است، جایی که ناحیه تاریک به سمت راست مربوط به یک سوراخ تاجی (coronal hole) است.
ساعاتی بعد، در حالی که زهره در مدار خود به حرکت ادامه می‌داد، یک فاز هلالی خفیف دوباره ظاهر شد.
گذر بعدی زهره از برابر خورشید در سال 2117 رخ خواهد داد.
منبع: ناسا
Venus and the Triply Ultraviolet Sun
2025 March 16
Image Credit: NASA/SDO & the AIA, EVE, and HMI teams; Digital Composition: Peter L. Dove