تصویر نجومی روز ناسا: گردباد لوله خاکی بر فراز کانزاس
آیا ممکن است یک گردباد یا پیچند (tornado) در داخل گردباد دیگری وجود داشته باشد؟ به طور کلی، خیر.
خوب! اما آیا ممکن است یک گردباد در داخل یک تنوره دیو (dust devil) وسیع‌تر وجود داشته باشد؟ باز هم نه، به یک دلیل چون گردبادها از آسمان فرود می‌آیند، اما تنوره‌های دیو از زمین بلند می‌شوند.
آنچه در تصویر مشاهده می‌شود یک لوله خاکی (landspout) است، نوعی غیرعادی از گردباد که در لبه یک طوفان شدید رخ می‌دهد.
لوله خاکی به تصویر درآمده، در ژوئن 2019 توسط یک تعقیب‌کننده طوفان باتجربه، در کانزاس ایالات متحده آمریکا تصویربرداری و شناسایی شد. گردباد واقعی در مرکز قرار دارد و غلاف بیرونی احتمالاً توسط ذرات غبار بزرگی که از گردباد مرکزی به بیرون پرتاب شده‌اند ایجاد شده است.
تاکنون، تنها سیاره‌ای که مشخصاً در آن گردباد ایجاد می‌شود، زمین است، اگرچه فعالیت‌هایی شبیه گردباد در خورشید یافت شده است و تنوره‌های دیو در مریخ نیز رایج هستند.
منبع: ناسا
کلاس‌های آموزشی ترم زمستان خانه علم
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان مانند گذشته، برای ترم زمستان-بهار سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳، اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی علوم پایه ویژه دانشآموزان پایه‌های تحصیلی مختلف می‌نماید. این کلاس‌ها که با تدریس جمعی از بهترین دبیران آموزش و پرورش زنجان صورت می‌گیرد شامل ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی است. جزئیات بیشتر درباره این کلاس‌ها و نحوه ثبت‌نام را در این مطلب بخوانید یا با راه‌های ارتباطی خانه علم با ما تماس بگیرید.
تصویر نجومی روز ناسا: تصویر گانیمد از فضاپیمای جونو
بزرگترین قمر منظومه شمسی چه شکلی است؟
قمر مشتری، گانیمد (Ganymede)، حتی بزرگتر از عطارد و پلوتون است و دارای یک سطح یخی خالدار با دهانه‌های جوان و درخشان است که مخلوطی از زمین‌های قدیمی‌تر، تاریک‌تر و دهانه‌دارتر با شیارها و برآمدگی‌ها را پوشانده است.
علت این زمین شیاردار همچنان موضوع تحقیق است، ولی یک فرضیه اصلی تشکیل آن را به صفحات یخی متحرک مرتبط می‌کند. تصور می‌شود که گانیمد دارای یک لایه اقیانوسی است که حاوی آب بیشتری نسبت به زمین است و ممکن است حاوی حیات هم باشد.
مانند ماه زمین، گانیمد نیز صورت ثابتی را به سمت سیاره مرکزی خود، یعنی مشتری، حفظ می‌کند {ماه زمین هم همینطور است و ما هرگز سمت پشت ماه را نمی‌بینیم-مترجم}.
این تصویر در سال 2021 توسط فضاپیمای روباتیک جونوی ناسا (NASA’s robotic Juno spacecraft) هنگام عبور از کنار این ماه عظیم مشتری گرفته شد. این گذر نزدیک {از کنار قمر مشتری}، دوره مداری جونو به دور مشتری را از 53 روز به 43 روز کاهش داد.
جونو به مطالعه گرانش بالای سیاره غول پیکر (مشتری)، میدان مغناطیسی غیر معمول و ساختارهای ابری پیچیده آن ادامه می‌دهد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: LBN86: سحابی سفرهماهی
این سفرهماهی در یک دریای کیهانی می‌خرامد.
این سحابی تاریک که رسماً با نام‌های SH2-63 و LBN 86 فهرست‌بندی شده است، از گاز و غبار تشکیل شده است که اتفاقاً به شکل یک ماهی معمولی اقیانوس به نظر می‌رسد.
این سحابی از غبار بین ستاره‌ای به رنگ قهوه‌ای روشن به نظر می‌رسد زیرا نور مرئی ساطع‌شده از پشت خود را مسدود می کند و آن را مایل به رنگ قرمز می‌کند. سحابی‌های تاریک عمدتاً در نور فروسرخ می‌درخشند، اما نور مرئی ستارگان اطراف را نیز منعکس می‌کنند. گرد و غبار در سحابی‌های تاریک معمولاً تکه‌های زیر میلی‌متری کربن، سیلیکون و اکسیژن هستند که اغلب با مونوکسید کربن و نیتروژن منجمد پوشانده می‌شوند. سحابی‌های تاریک به عنوان ابرهای مولکولی نیز شناخته می‌شوند زیرا حاوی مقادیر نسبتاً بالایی از هیدروژن مولکولی و مولکول‌های بزرگتر هستند.
سحابی سفرهماهی که قبلاً بی‌نام بود، معمولاً کاملاً کم‌نور است، اما به وضوح بیش از 20 ساعت در آسمان تاریک شیلی تصویربرداری شده است {تا دیده شود-م}.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: یک جت گرد و غبار از سطح دنباله‌دار P67
دم دنباله‌دارها از کجا می‌آید؟
هیچ مکان مشخصی بر روی هسته دنباله‌دارها وجود ندارد که جت‌هایی (فواره‌هایی) که دم دنباله‌دارها را ایجاد می‌کنند از آن خارج شوند. با این حال، در سال 2016، فضاپیمای روزتا (Rosetta spacecraft) متعلق به آژانس فضایی اروپا (ESA) نه تنها از یک جت خارج‌شده از دنباله‌دار P67 یا Churyumov-Gerasimenko تصویربرداری کرد، بلکه مستقیماً از میان آن پرواز کرد.
تصویر امروز که از آن واقعه است، نشان می‌دهد که یک ستون روشن از یک سراشیب دایره‌ای کوچک بیرون می‌آید که از یک طرف توسط دیواری به ارتفاع 10 متر محدود شده است.
تجزیه و تحلیل داده‌های روزتا نشان می‌دهد که این جت (فواره)، هم از گرد و غبار و هم از آب-یخ تشکیل شده است. زمین ناهموار دنباله‌دار نشان می‌دهد که احتمالاً چیزی در اعماق سطح متخلخل این دنباله‌دار رخ داده است که منجر به ایجاد این ستون شده است.
این تصویر حدود دو ماه قبل از پایان مأموریت روزتا، با برخورد کنترل‌شده به سطح دنباله‌دار P67، گرفته شده است.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: شفق قطبیِ سیاره کوچک
به نظر می‌رسد این سیاره‌ی کوچکِ ناهموارِ غوطه‌ور در نور سبز رنگِ وهم‌انگیز، خانه‌ی آبشارهای خیره‌کننده و کوهی ناممکن در بلندبودن است.
راستش را بخواهید این سیاره زمین است.
در شب 9 نوامبر (18 آبان)، این تصویر موزاییکی متمرکز به حضیض 360 (nadir-centered 360 degree mosaic) توسط دوربین دیجیتال از منطقه کوهستانی کرکجوفل (Kirkjufell mountain area) در غرب ایسلند ثبت شد.
پرده‌های درخشان شفق قطبی یا چراغ‌های شمالی، این نور مایل به سبز کم‌رنگ را ایجاد می‌کنند. نمایش شدید شفق، ناشی از فعالیت خورشیدی بود که در اوایل نوامبر مغناطیس‌کره سیاره زمین (Earth’s magnetosphere) را تکان داد و طوفان‌های ژئومغناطیسی قوی ایجاد کرد.
در تصویر، خود کوه کرکجوفل در بالای افق دایره‌ای پیش‌نمایش استریوگرافی قرار دارد. آسمان‌بینان نیمکره شمالی، ستاره‌های آشنای دب اکبر (Big Dipper) را درست بالای قله کرکجوفل تشخیص می‌دهند. در سمت راست پایین، خوشه ستاره‌ای متراکمِ پروین (Pleiades) و سیاره‌ی واقعاً غول‌پیکرِ مشتری نیز در آسمان شب این سیاره کوچک می‌درخشند.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: مشتریِ استریو در نزدیکی مقارنه آن
مشتری در این دو تصویر تلسکوپ سقفی، به طور واضح دیده می‌شود.
هر دو تصویر در 17 نوامبر (26 آبان) در سنگاپور، حدود دو هفته پس از مقارنه مشتری در سال 2023 گرفته شده‌اند. با موقعیتی مرتفع در آسمان نیمه شب، این سیاره غول پیکر، تنها 33.4 دقیقه نوری از سنگاپور فاصله داشت. این یعنی حدود 4 واحد نجومی دورتر از زمین است.
در تصاویر، سیاره مشتری با کمربندهای تاریک و مناطق روشن‌اش، همراه با گرداب‌های بیضی سفید رنگ این جهان غول‌پیکر، با جزئیات قابل توجهی قابل مشاهده هستند. لکه قرمز بزرگ (Great Red Spot) آن که مانند امضای مشتری است، هنوز در جنوب سیاره، حضور برجسته‌ای دارد.
مشتری هر 10 ساعت یک بار، به سرعت، حول محور خود می‌چرخد. بنابراین، بر اساس فریم‌های ویدئویی که تنها با فاصله 15 دقیقه از یکدیگر گرفته شده‌اند، این تصاویر یک زوج تصویر متوالی (a stereo pair) {دو نمای کنار هم از یک تصویر واحد، یکی برای چشم چپ و دیگری برای چشم راست-م} را تشکیل می‌دهند. به مرکز زوج تصویر خیره شوید و چشمان خود را به هم نزدیک کنید {مانند زمانی که تصاویر سه‌بعدی یا استریوگرام را می‌بینید-م} تا تصاویر مجزا گرد هم بیایند و غول گازی حاکم بر منظومه شمسی را به صورت سه‌بعدی ببینید.
منبع: ناسا
بازدید دانشآموزان دبیرستان دخترانه رشد زنجان از خانه علم
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، در تاریخ ۱ آذر ۱۴۰۲، میزبان دانشآموزان دبیرستان دخترانه غیرانتفاعی رشد شهر زنجان بود. در این بازدید، ۸۰ دانش‌آموز پایه‌ی هشتم این دبیرستان، به همراه تنی‌چند از مسئولین و دبیران محترم این مدرسه، به بازدید از خانه علم و نمایشگاه شگفتی‌های علم آن پرداختند.
دانشآموزان حاضر در این بازدید، در برنامه‌ای ۱۲۰ دقیقه‌ای، از هفت غرفه‌ی علمی-آموزشی نمایشگاه شگفتی‌های علم شامل غرفه‌های علوم زمین، علوم زیستی، ریاضی، علوم کامپیوتر، فیزیک، شیمی و تفکر بازدید کردند و در هر کدام از این غرفه‌ها، با اجرای مجریان خانه علم، با بخشی از جذابیت‌ها و شگفتی‌های علمی آن رشته آشنا شدند.
تصاویری از بازدید این دانشآموزان از خانه علم در ادامه مطلب به نمایش درآمده است.
تصویر نجومی روز ناسا: IC 342: کهکشان پنهان در صورت فلکی زرافه
اندازه کهکشان IC 342 مشابه کهکشان‌های مارپیچی بزرگ و درخشان در همسایگی ما است و تنها 10 میلیون سال نوری از ما فاصله دارد و در صورت فلکی گردن‌دراز و شمالی زرافه (Camelopardalis) قرار دارد.
IC 342 به عنوان یک جهان جزیره‌ای گسترده، می‌توانست یک کهکشان برجسته در آسمان شب ما باشد، اما از دید واضح، پنهان است و تنها از طریق پرده ستارگان، ابرهای گاز و غبار، در امتداد صفحه کهکشان راه شیری خودمان دیده می‌شود.
حتی با وجود اینکه نور IC 342 توسط ابرهای کیهانی مداخله‌گر کم‌نور و قرمز شده است، این تصویر تلسکوپی واضح، غبار پنهانِ کهکشان، خوشه‌های ستاره‌ای جوان و مناطق درخشان ستاره‌ساز را در امتداد بازوهای مارپیچی که دور هسته کهکشان می‌پیچند را ردیابی می‌کند.
IC 342 اخیراً تحت یک انفجار در فعالیت ستاره‌زایی قرار گرفته است و به اندازه‌ای نزدیک است که از نظر گرانشی بر تکامل گروه محلی کهکشان‌ها و کهکشان راه شیری تأثیر گذاشته است.
منبع: ناسا
علمآموز – آذرماه 1402
در علمآموز، هر ماه شما با یکی از مسائل اساسی که جامعه با آن سر و کار دارد آشنا می‌شوید و به اقتضای برداشت شخصی خود و مسئولیت اجتماعی‌تان می‌توانید درباره آن تأمل کنید و برای آن چاره‌ای بیاندیشید.
در این بخش سعی می‌کنیم چالش‌های محیط‌زیستی، اقلیمی، علمی، ملّی و جهانی که همه با آن دست به گریبان هستیم را مطرح کنیم و از ما و شما بخواهیم برای حل آن اندیشه و عمل کنیم.
خوشحال می‌شویم نظراتتان را برای ما بنویسید و به ما و بقیه بگویید راهکار شما برای حل این مسئله چیست.