تصویر نجومی روز ناسا: کهکشان روبین
توضیح: در این تصویر تلسکوپ فضایی هابل، ستارگان درخشان و نوک‌تیز در پیش‌زمینه به سمت صورت فلکی قهرمانانه شمالی برساووش (Perseus) و کاملاً در درون کهکشان راه شیری خودمان قرار دارند.
در فوکوس دقیق، UGC 2885، یک کهکشان مارپیچی غول‌پیکر با فاصله حدود ۲۳۲ میلیون سال نوری از ما قرار دارد. این کهکشان با قطر حدود ۸۰۰۰۰۰ سال نوری در مقایسه با قطر ۱۰۰۰۰۰ سال نوری یا بیشتر کهکشان راه شیری، حدود ۱ تریلیون ستاره دارد. این تعداد ستاره حدود ۱۰ برابر کهکشان راه شیری است.
UGC 2885 که بخشی از تحقیقاتی برای درک چگونگی رشد کهکشان‌ها به چنین اندازه‌های عظیمی است، همچنین بخشی از «سفری جالب» و مطالعه پیشگامانه ورا روبین (Vera Rubin)، ستاره‌شناس آمریکایی، در مورد چرخش کهکشان‌های مارپیچی بود. کار او اولین کاری بود که به طور قانع‌کننده‌ای حضور غالب ماده تاریک (dark matter) را در جهان ما نشان داد.
در حالی که قرار است رصدخانه ورا سی. روبین در ۲۳ ژوئن از تصاویر اولین نگاه خود به کیهان رونمایی کند، یک سکه جدید آمریکایی به افتخار ورا روبین ضرب می‌شود.
منبع: ناسا
Rubin’s Galaxy
2025 June 13
Image Credit: NASA, ESA, B. Holwerda (University of Louisville)
تصویر نجومی روز ناسا: ۲۵ ستاره درخشان آسمان شب
توضیح: آیا نام برخی از درخشان‌ترین ستارگان را می‌دانید؟ احتمالاً می‌دانید، اگرچه برخی از ستارگان درخشان نام‌هایی چنان قدیمی دارند که قدمتشان به آغاز زبان نوشتاری بازمی‌گردد. بسیاری از فرهنگ‌های جهان نام‌های خاص خود را برای درخشان‌ترین ستارگان دارند و به خاطر سپردن آنها از نظر فرهنگی و تاریخی مهم است. با این حال، اتحادیه بین‌المللی نجوم (IAU) به منظور برقراری ارتباط شفاف جهانی، شروع به تعیین نام‌های استاندارد برای ستارگان کرده است.
در اینجا ۲۵ ستاره درخشان آسمان شب که در حال حاضر توسط انسان‌ها دیده می‌شوند، به همراه نام‌های شناخته شده توسط IAU آنها، با رنگ واقعی آنها، نمایش داده شده‌اند.
برخی از نام‌های ستارگان معانی جالبی دارند، از جمله سیریوس (“سوزاننده” در لاتین)، وگا (“سقوط کننده” در عربی) و آنتارس (“رقیب مریخ” در یونانی). احتمالاً شما حتی با نام حداقل یک ستاره که برای قرار گرفتن در این لیست بسیار کم نور است، آشنا هستید: ستاره قطبی (Polaris).
منبع: ناسا
25Brightest Stars in the Night Sky
2025 June 11
Image Credit & Copyright: Tragoolchitr Jittasaiyapan
فراخوان ثبت‌نام کارگاه آموزشی صد سال کوانتوم-ویژه دانش‌آموزان (رایگان)
دانش‌آموز عزیز،
شاید اسم فیزیک کوانتوم به گوشت خورده باشه؛ علمی که پشت خیلی از فناوری‌های عجیب و پیشرفته امروز مثل کامپیوترهای کوانتومی، GPS دقیق، دوربین‌های فوق‌حساس و حتی برخی کاربردهای پزشکی پنهان شده است.
اما همیشه به نظر می‌رسه که فهمیدن کوانتوم خیلی سخت و پیچیده است، درسته؟
ما در خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، برای تابستان ۱۴۰۴ برنامه‌ای متفاوت و هیجان‌انگیز برای شما دانش‌آموزان عزیز داریم:
یه کارگاه آموزشی یک‌روزه که قراره بدون ریاضی و فرمول‌های سخت، تو رو با دنیای شگفت‌انگیز فیزیک کوانتوم آشنا کنه.
اعلام نتایج مرحله دوم چهارمین دوره مسابقه متر – خانه علم زنجان
با اعلام کمیته علمی-اجرایی برگزاری چهارمین دوره مسابقه تیمی ریاضی (متر) در خانه علم زنجان، اسامی تیم‌های منتخب مرحله دوم این مسابقه که مطابق آیین‌نامه مسابقه، جواز حضور در مرحله سوم و نهایی مسابقه متر را کسب نموده‌اند به شرح جدول 1 اعلام می‌شود.
لازم به ذکر است که مطابق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته توسط شورای خانه‌های ریاضیات ایران، مرحله سوم مسابقه متر به صورت هماهنگ کشوری و در دو بخش کتبی و شفاهی برگزار خواهد شد. بخش کتبی در روز جمعه 3 مرداد برای همه پایه‌ها و بخش شفاهی در روز شنبه مورخ 11 مرداد تا دوشنبه 20 مرداد 1404 برای پایه‌های مختلف برگزار خواهد شد. اطلاعات تکمیلی متعاقباً در اختیار تیم‌های برگزیده مرحله دوم قرار خواهد گرفت.
همچنین، ضمن قدردانی از حضور همه تیم‌های شرکت‌کننده در مرحله دوم مسابقه، به آگاهی می‌رساند که گواهی شرکت در این مسابقه برای سایر تیم‌هایی که در مسابقه شرکت داشتند ولی به مرحله سوم راه نیافته‌اند، در جدول 2 قابل دانلود است.
با آرزوی موفقیت در مراحل تحصیل و زندگی برای همه عزیزان شرکت‌کننده در مسابقه متر و عرض تبریک به تیم‌های برگزیده.
تصویر نجومی روز ناسا: انسلادوس با رنگ‌های واقعی
توضیح: آیا اقیانوس‌های زیر یخ‌های قمر زحل، انسلادوس (Enceladus)، حاوی حیات هستند؟ دلیلی برای این فکر، وجود ساختارهای طولانی – ملقب به خال‌های ببری – است که به عنوان پرتاب‌کننده یخ از درون یخی این قمر به فضا شناخته می‌شوند.
این ترک‌های سطحی، ابرهایی از ذرات ریز یخ را بر فراز قطب جنوب این قمر ایجاد می‌کنند و حلقه E (E-ring) مرموز زحل را ایجاد می‌کنند. شواهد این موضوع از فضاپیمای رباتیک کاسینی (robot Cassini spacecraft) که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۷ در مدار زحل بود، به دست آمده است.
در اینجا، تصویری با وضوح بالا از انسلادوس از یک پرواز نزدیک با رنگ واقعی نشان داده شده است. شکاف‌های عمیق تا حدی در سایه قرار دارند. اینکه چرا انسلادوس فعال است، همچنان یک راز است، زیرا قمر همسایه آن، میماس (Mimas)، که تقریباً به همان اندازه است، کاملاً مرده به نظر می‌رسد.
تجزیه و تحلیل دانه‌های یخی پرتاب شده، شواهدی را ارائه داده است که نشان می‌دهد در این قمر مولکول‌های آلی پیچیده وجود دارند. این مولکول‌های بزرگ غنی از کربن، وجود اقیانوس‌های زیر سطح انسلادوس را که می‌توانند حاوی حیات باشند، تقویت می‌کنند – اما ثابت نمی‌کنند.
منبع: ناسا
Enceladus in True Color
2025 June 10
Image Credit: NASA, ESA, JPL, SSI, Cassini Imaging Team
تصویر نجومی روز ناسا: رو در رو با NGC 3344
توضیح: از نقطه دید ما در کهکشان راه شیری، NGC 3344 را از روبرو می‌بینیم. این کهکشان مارپیچی بزرگ و زیبا با قطری نزدیک به ۴۰۰۰۰ سال نوری، تنها ۲۰ میلیون سال نوری از ما در صورت فلکی شیر کوچک (Leo Minor) فاصله دارد.
این نمای نزدیک چند رنگی تلسکوپ فضایی هابل از NGC 3344 شامل جزئیات قابل توجهی از طول موج‌های نزدیک به فروسرخ تا فرابنفش است. این قاب حدود ۱۵۰۰۰ سال نوری در سراسر مناطق مرکزی این مارپیچ امتداد دارد.
از هسته به سمت بیرون، رنگ‌های کهکشان از نور زردرنگ ستارگان قدیمی در مرکز به خوشه‌های ستاره‌ای آبی جوان و مناطق ستاره‌زایی قرمزرنگ در امتداد بازوهای مارپیچی سست و تکه‌تکه تغییر می‌کنند.
البته، ستارگان درخشان با ظاهری نوک‌تیز، در جلوی NGC 3344 قرار دارند و کاملاً در درون کهکشان راه شیری ما قرار گرفته‌اند.
منبع: ناسا
Facing NGC 3344
2025 June 8
Image Credit: ESA/Hubble & NASA
تصویر نجومی روز ناسا: سلفی پشتکار با نبوغ
توضیح: در ماموریت مریخ‌نورد روز ۴۶ (Sol 46 روز مریخی 46) یا تاریخ ۶ آوریل ۲۰۲۱، مریخ‌نورد استقامت (Perseverance) یک بازوی رباتیک را برای گرفتن اولین سلفی خود در مریخ نگه داشت.
دوربین واتسون (WATSON) در انتهای بازو برای گرفتن عکس‌های کلوزآپ (نمای نزدیک) از سنگ‌های مریخی و جزئیات سطح طراحی شده بود، نه یک عکس سریع از دوستان و چهره‌های خندان. در نهایت، کار تیمی و هفته‌ها برنامه‌ریزی به وقت مریخ، برای برنامه‌ریزی مجموعه‌ای پیچیده از نوردهی‌ها و حرکات دوربین برای دربرگرفتن استقامت و محیط اطراف آن مورد نیاز بود.
۶۲ فریم حاصل به یک موزاییک دقیق تبدیل شد، یکی از پیچیده‌ترین سلفی‌های مریخ‌نورد که تاکنون گرفته شده است. در این نسخه از سلفی، ابزارهای Mastcam-Z و SuperCam مریخ‌نورد به سمت واتسون و انتهای بازوی کشیده مریخ‌نورد نگاه می‌کنند. با فاصله حدود ۴ متر (۱۳ فوت) از استقامت، یک همراه رباتیک، هلیکوپتر نبوغ (Mars Ingenuity helicopter) قرار دارد.
استقامت اکنون بیش از ۱۵۰۰ روز مریخی را صرف کاوش در سطح سیاره سرخ کرده است. در تاریخ ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴، نبوغ هفتاد و دومین و آخرین پرواز خود را از میان جو نازک مریخ انجام داد.
منبع: ناسا
Perseverance Selfie with Ingenuity
2025 June 7
Image Credit: NASA, JPL-Caltech, MSSS
باد خورشیدی چیست؟
باد خورشیدی (solar wind) جریانی پیوسته‌ی از ذرات زیراتمی باردار است که توسط خورشید گسیل می‌شوند. برای انسان‌ها، این جریان نوعی موهبت مختلط (یا دوگانه) است. سیگنال‌های GPS که اکنون به آنها وابسته هستیم، می‌توانند توسط باد خورشیدی دچار اختلال شوند. اما باد خورشیدی همچنین یک سازوکار محرک در پشت شفق‌های قطبی خیره‌کننده – و همتایان جنوبی به همان اندازه زیبای آنها – است.
زمین تنها مکانی نیست که تحت تأثیر این ذرات جاری قرار می‌گیرد. داده‌های تازه‌جمع‌آوری‌شده نشان می‌دهد که باد خورشیدی ممکن است به طور قابل مشاهده‌ای چهره‌ی نمادین ماه را تغییر داده باشد. به علاوه، این باد به تشکیل یک حباب کیهانی (cosmic bubble) کمک می‌کند که تمام همسایگی سیاره‌ای ما را در بر می‌گیرد.
تصویر نجومی روز ناسا: NGC 6302؛ سحابی پروانه
توضیح: به خوشه‌ها و سحابی‌های درخشان آسمان شبِ سیاره زمین، اغلب نام گل‌ها یا حشرات داده شده است و NGC 6302 (سحابی پروانه) با طول بال‌های عظیم ۳ سال نوری نیز از این قاعده مستثنی نیست.
با دمای سطحی تخمینی حدود ۲۵۰،۰۰۰ درجه سانتیگراد، ستاره مرکزی این سحابی سیاره‌ای (planetary nebula) در حال تبدیل شدن به یک ستاره کوتوله سفید (white dwarf star) است که به طرز فوق‌العاده‌ای داغ می‌شود و در نور فرابنفش به شدت می‌درخشد. ستاره مرکزی توسط هاله‌ای از گرد و غبار از دید مستقیم پنهان است، اما نور فرابنفش پرانرژی آن، اتم‌های سحابی را یونیزه می‌کند.
در این نمای تلسکوپی واضح که با داده‌های تصویری باند باریک ترکیب شده است، اتم‌های هیدروژن یونیزه شده و اکسیژن مضاعف یونیزه شده در رنگ‌های قرمز و آبی-سبز مشخصه خود نشان داده شده‌اند تا مجموعه‌ای خیره‌کننده از گره‌ها و رشته‌ها (knots and filaments) را در درون جریان‌های دوقطبی بال مانند سحابی آشکار کنند.
NGC 6302 در فاصله حدود ۴۰۰۰ سال نوری از ما در صورت فلکی عقرب (Scorpius) که از نظر آرایه‌شناسی صحیح است، قرار دارد.
منبع: ناسا
NGC 6302: The Butterfly Nebula
2025 June 6
Image Credit & Copyright: Mike Selby
تصویر نجومی روز ناسا: ردهای ستاره‌ای ساوودریجا
توضیح: فانوس دریایی ساوودریجا (Savudrija lighthouse) در این منظره‌ی آسمان شبِ خوش‌ترکیب، در امتداد ساحل نزدیک انتهای شمالی شبه‌جزیره‌ی ایستریا (Istrian peninsula) می‌درخشد.
این فانوس دریایی تاریخی که در اوایل قرن نوزدهم ساخته شده، به عنوان یک وسیله‌ی ناوبری برای دریانوردان در دریای آدریاتیک عمل می‌کند. اما یک وسیله‌ی ناوبری قدیمی‌تر نیز در آسمان بالا می‌درخشد، ستاره‌ی قطبی (Polaris)، ستاره‌ی آلفای صورت فلکی خرس کوچک (constellation Ursa Minor) (ستاره آلفا: درخشان‌ترین ستاره هر صورت فلکی است-م) و همچنین موسوم به ستاره‌ی شمالی (North Star).
در این منظره، ستاره قطبی، کوتاه‌ترین کمان روشن را در نزدیکی قطب شمال سماوی، یعنی امتداد محور چرخش زمین به درون فضا، تشکیل می‌دهد. البته، قطب شمال سماوی دقیقاً در مرکز تمام ردهای ستاره‌ای هم‌مرکز قرار دارد.
این تصویر ترکیبی، مجموعه‌ای دیجیتالی از ۴۰۰ نوردهی است که هر کدام ۳۰ ثانیه طول دارند و با دوربین و سه‌پایه‌ای که روی یک سیاره‌ی چرخان ثابت شده است، گرفته شده‌اند.
منبع: ناسا
Savudrija Star Trails
2025 June 5
Image Credit & Copyright: Branko Nadj
