تصویر نجومی روز ناسا: چشم‌ها در زنجیره کهکشانی مارکاریان

در قلب خوشه کهکشانی سنبله (Virgo Galaxy Cluster)، رشته‌ای از کهکشان‌ها به نام زنجیره مارکاریان (Markarian’s Chain) قرار دارد.
نکته مهم در زنجیره مارکاریان، این دو کهکشان در حال فعال و انفعال با یکدیگر هستند: ان‌جی‌سی 4438 (NGC 4438)(سمت چپ) و ان‌جی‌سی 4435 (NGC 4435) که به عنوان “چشم‌ها” (The Eyes) نیز شناخته می‌شوند.
این دو کهکشان در فاصله 50 میلیون سال نوری از ما، در این نمای نزدیک واضح به نظر می‌رسد که حدود 100000 سال نوری از هم فاصله دارند، اما احتمالاً در گذشته کیهانی خود به فاصله 16000 سال نوری از یکدیگر نزدیک شده‌اند.
جزر و مدهای گرانشی حاصل از برخورد نزدیک آن دو، ستاره‌ها، گاز و غبار آنها را از پیکره آن‌ها جدا کرده است.
کهکشان پرجرم‌تر یعنی ان‌جی‌سی 4438 توانسته است بسیاری از موادی را که در اثر برخورد، جدا شده بود به خودش جذب کند، ولی مواد کهکشان کوچکتر یعنی ان‌جی‌سی 4435 راحت‌تر از دست می‌رفتند.
تصویر بسیار عمیق از این منطقه شلوغ جهان، بسیاری از کهکشان‌های پس زمینه دورتر را نیز در بر می‌گیرد .
منبع: ناسا

پیام نوروزی؛ در ستایش دانش

گذشتگان، بیش از ما با طبیعت، این هزار ایزدِ وهمناک و گاهی دهشتناک، و با روز و شب و ماه و فصل و سال‌هایش عجین بودند و چشم بر زمین و آسمان داشتند و با بیم و امید در تکاپوی به دست آوردن دل نامهربان طبیعت بودند تا رهایشان کند در آسودگی یا نعمتشان بخشد بر بخشندگی.
در افسانه‌های بین‌النهرین دوموزی، ایزد شبانی، دلباخته ایزدبانو اینانا، الهه کشاورزی و باروری، بود. اینانا ماجراجویانه به جهان مردگان، جهان زیرین فرو می‌رود و چون باز می‌گردد، دوموزی پاک‌باخته، دیوان آن دیار را ترغیب می‌کند که وی را به جای معشوق، به جهان زیرین فروکشند. سرانجام، اینانا نرم‌خو می‌شود و فرمان می‌دهد که دوموزی نیمی از سال در جهان زیرین، ایرکالا، باشد و نیمی دیگر را با وی بگذراند.
….و این را مردمان بین‌النهرین، فلسفه فصل‌ها و آمدن بهار و زمستان می‌انگاشتند. مرگ هر ساله دوموزی، مرگ جهان گیاهان و رستاخیز او، زندگی دوباره گیاهان بود. اشک‌های بسیاری بر مرگ دوموزی، این شهید راه عشق ریخته ‌می‌شد که این اشک‌ها نماد باران و آب بود. به پاس این عزاداری و اشک‌ریختن‌ها بود که ایزدِ شهید، هر سال، در روز “نوروز” از نو زنده می‌شد و زندگی از سر می‌گرفت.
دیری نپایید که بشر کنجکاو و خردمند، با تأمل در طبیعت، آموخت که آن هنگام که خورشید در ابتدای برج حمل (برّه) از استوای زمین می‌گذرد و طول روز و شب برابر می‌شود، آغاز بهاران است و دیگر نیازی به مویه بر دوموزی برای فرارساندن رستاخیز طبیعت نبود.
از آن روزگاران تا به امروز، هزاران سال گذشت، و آدمیانی نوروز دیرپا را همچنان به عنوان “رستاخیز طبیعت” جشن گرفته‌اند و هم‌نوا با طبیعت، لباس نو بر تن خود نموده‌اند. باری، در این سفرِ هزاران ساله، آنچه به سان نوروز، دیرپا نبود، “جهل” آدمی بود!
آدمی هر روز و هر ماه و هر سال و هر سده و هر هزاره که در تاریخ به پیش آمد، لباس باور به دیو و دد را با لباس دانش، نو کرد و باور کرد که:
“درخت تو گر بار دانش بگیرد
به زیر آوری چرخ نیلوفری را”
به لطف دانش، آدمی، اکنون، بر تارک نشسته و اسباب آسایشش، بیش از هر زمان دیگر در تاریخ فراهم است. دیگر باد و باران و زمستان و پاییز وهم‌انگیز نیستند و ایزدان و دیوان، از پس پرده تاریکی اعصار به ایرکالا بازگشته‌اند.

و اینهمه با دانش، این فانوس دنیای ناسوت به دست آمده است.
برایتان عمری به دیرپایی نوروز و فانوسی به روشنایی دانش آرزومندیم.
سال نو مبارک!
چشم‌انتظار دیدار شما، نه یکبار بلکه بارها، در سال 1403 هستیم و امیدواریم شما دانش‌آموزان مخاطب خانه علم را بزودی در دانشگاه‌های ایران‌زمین و بویژه دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان ببینیم.
بهاران خجسته باد!

علمآموز – فروردین 1403

در علمآموز، هر ماه شما با یکی از مسائل اساسی که جامعه با آن سر و کار دارد آشنا می‌شوید و به اقتضای برداشت شخصی خود و مسئولیت اجتماعی‌تان می‌توانید درباره آن تأمل کنید و برای آن چاره‌ای بیاندیشید.

در این بخش سعی می‌کنیم چالش‌های محیط‌زیستی، اقلیمی، علمی، ملّی و جهانی که همه با آن دست به گریبان هستیم را مطرح کنیم و از ما و شما بخواهیم برای حل آن اندیشه و عمل کنیم.

خوشحال می‌شویم نظراتتان را برای ما بنویسید و به ما و بقیه بگویید راهکار شما برای حل این مسئله چیست.

تصویر نجومی روز ناسا: غروب اعتدالی زیبا

آن چیست در انتهای ابن جاده؟ خورشید!
بسیاری از شهرها دارای جاده‌هایی هستند که از شرق به غرب امتداد دارند و هر سال در دو روز، خورشید درست از وسط این جاده‌ها طلوع و غروب می کند.
امروز، در برخی از نقاط جهان (فردا در برخی دیگر)، یکی از آن روزها است: اعتدال بهاری (equinox). این روز نه تنها روزی است که در آن طول شب (“aequus(equal)” – “nox(night)”) و روز با هم برابر است، بلکه روزی است که خورشید دقیقاً در مشرق طلوع می‌کند و در مغرب غروب می‌کند.
در اینجا یک جاده روستایی زیبا در آلبرتای کانادا نشان داده شده است که تقریباً از شرق به غرب امتداد دارد. این تصویر برجسته در اعتدال پاییزی سپتامبر 2021 گرفته شده است، اما هندسه فضای این روز در هر سال یکسان است.
در بسیاری از فرهنگ‌ها، اعتدال مارس اولین روز یک فصل است: معمولاً بهار در نیمکره شمالی زمین و پاییز در جنوب.
آیا خیابان مورد علاقه شما در مسیر شرق به غرب است؟ امشب، هنگام غروب آفتاب، می‌توانید با یک نگاه سریع متوجه شوید (که اینطور است یا نه؛ اگر تصویر غروب شما شبیه به این تصویر باشد-م).
منبع: ناسا

تصویر نجومی روز ناسا: گیسوی چرخان دنباله‌دار پونز بروکس

یک دنباله‌دار درخشان در طول خورشید گرفتگی کامل ماه آینده قابل مشاهده خواهد بود.
این تصادف بسیار غیرعادی به این دلیل اتفاق می‌افتد که بازگشت دنباله‌دار پونز بروکس یا پی12 (Comet 12P/Pons-Brooks) به درون منظومه شمسی، آن را در خلال خورشید گرفتگی کامل زمین در 8 آوریل، به طور تصادفی، در فاصله 25 درجه‌ای از خورشید قرار می‌دهد.
در حال حاضر این دنباله‌دار فقط در مرز رؤیت با چشم غیرمسلح قرار دارد و در اوایل عصر، با دوربین‌های دوچشمی در حوالی صورت فلکی ماهی (Pisces) به بهترین شکل قابل مشاهده است.
با این حال، حتی در حال حاضر نیز ستاره دنباله دار پونز بروکس، نمایش خوبی برای تصاویر عمیق دوربین‌ها دارد.
تصویر ارائه شده، ترکیبی از سه رنگ بسیار خاص است که دم یونی دائماً در حال تغییرِ دنباله‌دار را به رنگ آبی روشن، و گیسوی بیرونی آن را به رنگ سبز نشان می‌دهد، و نیز مقداری گاز درخشان قرمز در پیرامون گیسوی دنباله‌دار را به صورت مارپیچی نمایان می‌کند.
تصور می‌شود که این مارپیچ ناشی از گازی است که توسط هسته‌ی به کندی در حال چرخشِ این دنباله‌دارِ یخی غول‌پیکر خارج می‌شود.
اگرچه پیش‌بینی روشنایی آینده دنباله‌دارها همیشه دشوار است، ولی دنباله‌دار پونز بروکس به طور ‌ویژه مستعد درخشش خارق‌العاده بوده است، و این امر پیش‌بینی میزان روشنایی آن در هنگام عبور ماه از مقابل خورشید در 8 آوریل (20 فروردین 1403) را دشوارتر می‌کند.
منبع: ناسا

تصویر نجومی روز ناسا: انفجار تشکل ستاره‌ها پس از برخورد کهکشانی

آیا این کهکشان در حال پریدن از میان یک حلقه از ستارگان غول پیکر است؟ احتمالا نه.
اگرچه علم دقیق دینامیک پشت این تصویر هنوز مشخص نیست، آنچه مشخص است این است که کهکشان تصویر شده، یعنی ان‌جی‌سی 7714 (NGC 7714)، اخیراً در اثر برخورد با کهکشان همسایه خود، کش آمده و کج و معوج شده است.
گمان می‌رود که این همسایه کوچکتر، یعنی ان‌جی‌سی 7715 (NGC 7715)، که در سمت چپ قاب قرار دارد، ان‌جی‌سی 7714 در سمت راست خودش را شارژ کرده است (و به آن نیرو بخشیده است-م).
مشاهدات نشان می‌دهد که حلقه طلایی تصویر، از میلیون‌ها ستاره قدیمی‌تر شبیه خورشید تشکیل شده است که احتمالاً همزمان با ستاره‌های آبی‌تر داخلی حرکت می‌کنند.
در مقابل، به نظر می‌رسد که مرکز درخشان ان‌جی‌سی 7714 در حال تجربه انفجاری از شکل‌گیری ستاره‌های جدید است.
تصویر مشخص‌شده توسط تلسکوپ فضایی هابل گرفته شده است.
ان‌جی‌سی 7714 در فاصله 130 میلیون سال نوری از ما و به سمت صورت فلکی دو ماهی (Pisces) قرار دارد.
فعل و انفعالات بین این کهکشان‌ها احتمالاً حدود 150 میلیون سال پیش آغاز شده و باید برای چند صد میلیون سال دیگر ادامه یابد و پس از آن ممکن است یک کهکشان مرکزی واحد ایجاد شود.
منبع: ناسا

تصویر نجومی روز ناسا: تلسکوپ فوق بزرگ و راه شیری

کهکشان راه شیری زمستانی نیمکره جنوبی در سراسر این منظره شبانه گسترده شده است.
با نگاهی به سمت جنوب، این نمای وب‌کم در نزدیکی نیمه شب محلی 11 مارس در آسمان خشک و تاریک بر فراز صحرای مرکزی آتاکامای شیلی ثبت شد.
در زیر قوس باشکوه نور پراکنده ستارگان، کهکشان‌های اقماری بزرگ راه شیری که به‌عنوان ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچک نیز شناخته می‌شوند، دیده می‌شوند.
در پیش زمینه، محل تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه جنوبی اروپا (Extremely Large Telescope: ELT) با کلاس 40 متری واقع شده است. این تلسکوپ در حال ساخت در قله 3000 متری سرو آرمازونس (Cerro Armazones)، در مسیر تبدیل شدن به بزرگترین چشم سیاره زمین در آسمان است.
منبع: ناسا

برگزاری مرحله دوم هفدهمین دوره مسابقه ایلیمپیاد

مرحله دوم و نهایی هفدهمین دوره مسابقه تیمی ایلیمپیاد در روزهای جمعه و شنبه مورخ 25 و 26 اسفند ۱۴۰۲ با حضور تیم‌های برگزیده مرحله اول کشور برگزار گردید.
در این مرحله از مسابقه شش تیم حضور دارند که شامل چهار تیم از اصفهان، یک تیم از بهشهر و یک تیم از زنجان هستند.
اعضای این تیم‌ها با حضور در خانه‌های ریاضیات شهرهای مذکور به طور همزمان در مرحله دوم این مسابقه شرکت نمودند.
تیم سه‌نفره زنجان شامل خانم‌ها هستی کریمی، رونیا فضلی و ثنا فرزادیان از دبیرستان فرزانگان 1 در این دوره از مسابقات حضور دارند.
بر اساس برنامه‌ریزی انجام‌شده توسط خانه ریاضیات اصفهان به عنوان مجری برگزاری ایلیمپیاد در ایران، دو تیم از این شش تیم در نهایت و پس از تصحیح پاسخ‌نامه‌های آن‌ها توسط کمیته برگزاری مسابقات، به عنوان تیم‌های برگزیده کشور به مؤسسه فرودنتال و دانشگاه اوترخت هلند معرفی می‌شوند و پاسخنامه‌های ترجمه‌شده آن‌ها در رقابت با برگزیدگان دیگر کشورها شرکت داده خواهد شد.
خانه علم دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، برای تیم دانش‌آموزی زنجان در این رقابت آرزوی موفقیت دارد.

تصویر نجومی روز ناسا: پرتره ان‌جی‌سی 1055 (NGC 1055)

کهکشان مارپیچی بزرگ و زیبا ان‌جی‌سی 1055 (NGC 1055) عضو غالب یک گروه کهکشانی کوچک در فاصله 60 میلیون سال نوری از ما در حوالی صورت فلکی، نهنگ (Cetus) است.
با نمایی رو به لبه، این جهان جزیره‌ای بیش از 100000 سال نوری یعنی کمی بزرگتر از کهکشان راه شیری ما وسعت دارد.
ستاره‌های رنگارنگ و پره‌دار که این پرتره کیهانی از ان‌جی‌سی 1055 را تزئین می‌کنند‌، در پیش‌زمینه و در درون کهکشان راه شیری قرار دارند.
اما نواحی واضح ستاره‌ساز مایل به رنگ صورتی، در میان خطوط گرد و غبار پیچ در پیچ در امتداد قرص نازک این کهکشان دوردست پراکنده شده‌اند.
با انبوهی از کهکشان‌های پس‌زمینه‌ی حتی دورتر، این تصویر عمیق، هاله‌ای جعبه‌ای را نیز نشان می‌دهد که در بالا و پایین برآمدگی مرکزی و دیسک ان‌جی‌سی 1055 گسترش یافته است.
هاله، خود مزین به ساختارهای ضعیف و باریکی است و می‌توانند بقایای مخلوط‌شده و گسترش‌یافته‌ای از یک کهکشان اقماری را نشان دهند که توسط مارپیچ بزرگتر حدود 10 میلیارد سال پیش ادغام شده است.
منبع: ناسا

تصویر نجومی روز ناسا: ماه پی و سایه کوه

چه فازی از ماه از خورشید 14/3 رادیان فاصله دارد؟ بله ماه کامل!
حتی اگر ماه برای چند روز کامل به نظر برسد، ماه واقعاً زمانی در فاز کامل خود است، که پی رادیان (معروف به 180 درجه) از خورشید در طول دایره‌البروج فاصله دارد. این نقطه جایی است که ماه در آسمان سیاره زمین در مقابل خورشید قرار می‌گیرد.
این ماه نارنجی رنگی و کمی مسطح، با طلوعش همزمان با غروب خورشید در 9 مارس 2020، تنها یک ساعت یا بیشتر پس از لحظه کامل‌شدن آن، همچنان کامل به نظر می‌رسید.
این عکس در جهت مقابل غروب خورشید، از پارک ملی تایده (Teide) در جزیره تنریف از جزایر مجمع‌الجزایر قناری گرفته شده است. همچنین در جهت مقابل خورشید در حال غروب، و از نزدیک قله آتشفشان تایده در ارتفاع حدود 3500 متری از سطح دریا، سایه مثلثی شکل کوه دیده می‌شود که در حال گسترش به جو متراکم زمین است. در زیر خط‌الراس پشته‌ی واقع در سمت چپ، گنبدهای تلسکوپ سفید رصدخانه تایده قرار دارند.
باز هم در 25 مارس امسال، با فاصله پی رادیان از خورشید، ماه کامل با عبور از سایه زمین طی یک ماه‌گرفتگی جزئی، اندکی کم‌نور خواهد شد.
منبع: ناسا