تصویر نجومی روز ناسا: کهکشان، فواره و سیاهچاله معروف
کهکشان بیضوی درخشان مسیه 87 (M87)، خانه سیاهچاله بسیار پرجرمی است که در سال 2017 در اولین تصویر از یک سیاهچاله، توسط تلسکوپ افق رویداد سیاره زمین (Event Horizon Telescope) ثبت شد.
M87، این غول خوشه کهکشانی دوشیزه (Virgo galaxy cluster)، در فاصله حدود 55 میلیون سال نوری از ما، در این تصویر فروسرخ از تلسکوپ فضایی اسپیتزر (Spitzer Space telescope) به رنگ آبی نمایش داده شده است.
اگرچه M87 عمدتاً بدون ویژگی خاصی و ابر مانند به نظر می‌رسد، این تصویر اسپیتزر، جزئیات فواره‌های نسبیتی (relativistic jets) را که از ناحیه مرکزی کهکشان منفجر می‌شوند را ثبت کرده است.
خود فواره‌ها یا جت‌ها که در قسمت بالای سمت راست نشان داده شده است، هزاران سال نوری عرض دارند. فواره پرنورتری که در سمت راست دیده می‌شود نزدیک به خط دید ما است. در مقابل، شوک ایجاد شده توسط جت دیگری که غیرقابل مشاهده و در حال محو شدن است، کمان ضعیف‌تری از مواد را روشن کرده است.
تصویر واقع در پایین سمت راست، تصویر تاریخی سیاهچاله‌ای که ذکر شد، در مرکز این کهکشان غول پیکر، در وسط فواره‌های نسبیتی نشان داده شده است.
اگرچه در تصویر اسپیتزر مشخص نیست، این سیاهچاله عظیم احاطه‌شده توسط مواد در حال سقوط، منبع انرژی عظیمی است که فواره‌های نسبیتی را از مرکز کهکشان فعال M87 به بیرون می‌راند.
تصویر تلسکوپ افق رویداد از M87 بهبود یافته است تا نمای واضح‌تری از این سیاهچاله معروف ابرپرجرم نشان دهد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: برافزایش سیاهچاله با فواره
وقتی یک سیاهچاله، ستاره‌ای را می‌بلعد چه اتفاقی می‌افتد؟
بسیاری از جزئیات این رویداد ناشناخته باقی مانده‌اند، اما مشاهدات، سرنخ‌های جدیدی را ارائه می‌دهند.
در سال 2014، یک انفجار قوی توسط تلسکوپ‌های روباتیک زمینی بررسی خودکار تمام آسمان برای کشف سوپرنوا (پروژه ASAS-SN)، با همراهی مشاهدات بعدی توسط ابزارهایی از جمله ماهواره ناسا سوئیفت در مدار زمین ثبت شد.
مدل‌سازی رایانه‌ای این گسیل‌ها، متناسب با ستاره‌ای است که توسط یک سیاهچاله بسیار پرجرم دور، تکه پاره شده است.
نتایج چنین برخوردی در تصویر هنری امروز، به تصویر کشیده شده است: خود سیاهچاله به صورت یک نقطه سیاه کوچک در مرکز به تصویر کشیده شده است. همانطور که ماده به سمت سیاهچاله کشیده می‌شود، با مواد دیگر برخورد می‌کند و گرم می‌شود. در اطراف سیاهچاله، یک قرص برافزایشی (accretion disk) از ماده داغ وجود دارد که قبلاً آن ستاره بوده و یک جت یا فواره (jet) از محور چرخش سیاهچاله بیرون می‌آید.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: سیاهچاله یک ستاره در حال عبور را گسیخته می‌کند
ستاره‌ای که نزدیک سیاهچاله (black hole) می‌رود چه می‌شود؟
اگر ستاره مستقیماً به یک سیاهچاله عظیم برخورد کند، آنگاه ستاره به طور کامل به درون آن سقوط می‌کند – و همه چیز نابود می‌شود.
با این حال، به احتمال زیاد ستاره به اندازه‌ای نزدیک می‌شود که گرانش سیاهچاله لایه‌های بیرونی آن را ببرد یا به عبارت دیگر ستاره را گسیخته (disrupt) کند. پس از این اتفاق، بیشتر گاز ستاره، به درون سیاهچاله نمی‌افتد.
این رویدادهای گسیخته‌شدن جزر و مدی ستارگان می‌توانند به مانند یک ابرنواختر درخشان باشند و تعداد فزاینده‌ای از آنها توسط رصدهای خودکار آسمان در حال کشف هستند.
در این نگاره یک هنرمند، ستاره‌ای به تازگی از یک سیاهچاله عظیم عبور کرده و گازی را رها کرده است که این گاز به گردش خود به دور سیاهچاله ادامه می‌دهد. لبه داخلی دیسکی از گاز و گرد و غبار که سیاهچاله را احاطه کرده است، در اثر رخداد گسیختگی، گرم می‌شود و ممکن است مدت‌ها پس از ناپدید شدن ستاره بدرخشد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: M100؛ یک کهکشان مارپیچی با طراحی کامل
M100 در مقیاس کیهانی واقعی، با شکوه است و به عنوان یک کهکشان مارپیچی بزرگ کامل (grand design spiral galaxy) شناخته می‌شود.
این کهکشان بزرگ با بیش از 100 میلیارد ستاره دارای بازوهای مارپیچی کاملاً مشخصی شبیه به راه شیری خودمان است.
یکی از درخشان‌ترین اعضای خوشه کهکشانی دوشیزه (Virgo Cluster)، M100، که با نام NGC 4321 نیز شناخته می‌شود، در فاصله 56 میلیون سال نوری ما و در حوالی صورت فلکی گیسو (Coma Berenices) قرار دارد.
در این تصویر تلسکوپی، این مارپیچ کامل بزرگ با نمایی از رو به رو، میدان دیدی گسترده با عرض تقریباً 1 درجه با کهکشان مارپیچی NGC 4312 با نمای لبه‌ای کمی (در سمت راست بالا) به اشتراک گذاشته است.
نوردهی معادل 21 ساعته از یک سایت آسمان تاریک در نزدیکی فلگستاف آریزونا (Flagstaff, Arizona) در سیاره زمین، خوشه‌های ستاره‌ای آبی درخشان M100 و خطوط گرد و غبار پیچ در پیچ پُر از جزئیات آن را نشان می‌دهد که از مشخصه‌های این دسته از کهکشان‌ها هستند.
اندازه‌گیری ستارگان متغیر در M100 نقش مهمی در تعیین اندازه و سن کیهان داشته است.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: IC 1795؛ سحابی سر ماهی
برای برخی، این سحابی شبیه سر ماهی است.
با این حال، این پرتره کیهانی رنگارنگ از IC 1795، در واقع از گازهای درخشان و ابرهای غباری پنهان تشکیل شده است، و منطقه‌ای در حال تشکیل ستاره در صورت فلکی شمالی ذات‌‌الکرسی (constellation Cassiopeia) است.
رنگ‌های این سحابی با استفاده از پالت رنگ تلسکوپ هابل برای ثبت انتشار باند باریک از اتم‌های اکسیژن، هیدروژن و گوگرد به رنگ‌های آبی، سبز و قرمز و ترکیب بعدی داده‌ها با تصاویر منطقه ثبت‌شده از طریق فیلترهای باند پهن ایجاد شدند.
نه چندان دور در آسمان از خوشه دو ستاره‌ای معروف (Double Star Cluster) در صورت فلکی برساووش (Perseus)، سحابی سر ماهی (Fishhead Nebula) در مجاورت IC 1805، یا سحابی قلب (Heart Nebula)، به عنوان بخشی از مجموعه‌ای از مناطق ستاره‌ساز است که در لبه یک ابر مولکولی بزرگ قرار دارند.
این مجموعه مناطق ستاره‌ساز بزرگ که در فاصله کمی بیش از 6000 سال نوری از ما قرار دارد، در امتداد بازوی مارپیچی برساووشی کهکشان راه شیری ما می‌چرخد.
در آن فاصله، IC 1795 حدود 70 سال نوری وسعت خواهد داشت.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: GK Per؛ نواختر و سحابی سیاره‌ای
سیستم ستاره‌ای GK Per تنها با دو سحابی از سه سحابی موجود در تصویر مرتبط است.
نووا پرسی 1901 یا جی‌کی پرسی (Nova Persei 1901 (GK Persei)) در فاصله 1500 سال نوری از ما، دومین نواختر یا نووای (nova) نزدیک ثبت‌شده بود.
در مرکز این سیستم، یک ستاره کوتوله سفید (white dwarf star)، یعنی هسته باقیمانده از یک ستاره سابق خورشید مانند قرار دارد.
این سحابی توسط سحابی آتش‌بازی (Firework nebula) دایره‌ای احاطه شده است، و این سحابی گازی است که توسط یک انفجار گرما هسته‌ای (thermonuclear explosion) بر روی سطح کوتوله سفید به بیرون پرتاب شده است – یا به عبارت دیگر یک نواختر – همانطور که در سال 1901 ثبت شد.
گاز قرمزی که سحابی آتش‌بازی را احاطه کرده است اتمسفری است که قبلاً ستاره مرکزی را احاطه کرده بود. این گاز قرمز، قبل از تشکیل نووا خارج شده و به صورت یک سحابی سیاره‌ای پراکنده (planetary nebula) دیده می‌شود.
گاز خاکستری کم‌رنگی که از آن عبور می‌کند ابر سیروس بین‌ستاره‌ای است (interstellar cirrus) که به نظر می‌رسد به طور تصادفی از آنجا عبور می‌کند.
در سال 1901، نوا GK Per درخشان‌تر از ستاره یدالجوزا یا آلفا شکارچی (Betelgeuse: دومین ستاره درخشان صورت فلکی شکارچی-م) شد.
به طور مشابه، انتظار می‌رود که منظومه ستاره‌ای T CrB در اواخر سال جاری به شکل یک نواختر منفجر شود، اما دقیقاً نمی‌دانیم چه زمانی رخ می‌دهد و چقدر روشن خواهد شد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: دنباله‌دار، سیاره، ماه
سه جسم درخشان، ستاره‌نگاران ماهر آسمان نیمکره غربی را درست پس از غروب خورشید در اوایل این ماه خرسند کرد.
آشناترین آنها ماه بود که در سمت چپ بالا در فاز هلالی دیده می‌شود. بقیه قسمت‌های ماه با نور خورشید که توسط زمین منعکس می‌شد به طور ضعیف قابل مشاهده بود. سیاره درخشان مشتری، بزرگترین سیاره منظومه شمسی، در سمت چپ بالا دیده می‌شود.
اما غیرمعمول‌ترین جسم، دنباله‌دار پونز بروکس یا 12پی (Comet 12P/Pons-Brooks) بود که در زیر ماه قرار داشت و یک دُم غبارآلود کوتاه در سمت راستش، و یک دم یونی چشمگیر که به سمت بالا کشیده می‌شد را در سمت چپش به نمایش گذاشته بود.
تصویر امروز، ترکیبی از چندین عکس متوالی که در یک مکان و با یک دوربین گرفته شده است، در نزدیکی روستای لرس (Llers)، در استان گیرونا (Girona) اسپانیا گرفته شده است.
دنباله‌دار پونز بروکس هفته گذشته از نزدیکترین فاصله خود به خورشید گذشت و اکنون با حرکت به سمت آسمان‌های نیمکره جنوبی و بازگشت به منظومه شمسی بیرونی، کم‌نور می‌شود.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: حلقه‌های اطراف سحابی حلقه
سحابی حلقه (Ring Nebula) (M57) پیچیده‌تر از آن چیزی است که در یک تلسکوپ کوچک به نظر می‌رسد.
حلقه مرکزی که به راحتی قابل مشاهده است حدود یک سال نوری پهنا دارد، اما این نوردهی بسیار عمیق – تلاش مشترکی که داده‌های سه تلسکوپ بزرگ مختلف را ترکیب می‌کند – رشته‌های حلقه‌ای گاز درخشان را که بسیار دورتر از ستاره مرکزی سحابی گسترش یافته‌اند، نمایش می‌دهد.
این تصویر ترکیبی شامل نور قرمز ساطع‌شده از هیدروژن و همچنین نور مرئی و مادون قرمز است.
سحابی حلقه یک سحابی سیاره‌ای (planetary nebula) کشیده است، نوعی سحابی که زمانی ایجاد می‌شود که یک ستاره شبیه به خورشید به سمتی تکامل می‌یابد که جو بیرونی خود را به بیرون پرتاب می‌کند و به یک ستاره کوتوله سفید (white dwarf star) تبدیل می‌شود.
سحابی حلقه در فاصله 2500 سال نوری به سمت صورت فلکی شلیاق یا چنگ رومی (constellation Lyra) قرار دارد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: قلب‌الاسد و کهکشان کوتوله
در بهار نیمکره شمالی، ستاره درخشان قلب‌الاسد (Regulus) به راحتی در بالای افق شرقی قابل مشاهده است.
قلب‌الاسد، ستاره آلفای صورت فلکی شیر (constellation Leo)، ستاره پره‌داری است که در مرکز این میدان دید تلسکوپی قرار دارد (ستاره آلفا=درخشان‌ترین ستاره هر صورت فلکی-م).
قلب‌الاسد که تنها 79 سال نوری از ما فاصله دارد، یک ستاره داغ و به سرعت در حال چرخش است که به عنوان بخشی از یک منظومه ستاره‌ای چندگانه شناخته شده است.
تکه نقطه‌نقطه درست زیر قلب‌الاسد که کاملاً در تابش خیره‌کننده آن گم نشده است، نور ستاره پراکنده از کهکشان کوچک شیر یا لئو 1 (Leo I) است.
لئو 1 یک کهکشان کروی کوتوله و عضو گروه محلی کهکشان‌های تحت سلطه کهکشان راه شیری و کهکشان اندرومدا (M31) است.
با فاصله حدود 800 هزار سال نوری از ما، لئو 1 دورترین کهکشان در میان کهکشان‌های کوچک ماهواره‌ای است که به دور راه شیری می‌چرخند.
اما کهکشان کوتوله لئو 1 شواهدی از وجود یک سیاهچاله بسیار پرجرم در مرکز خود نشان داده است که از نظر جرم با سیاهچاله مرکز کهکشان راه شیری قابل مقایسه است.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: NGC 604: مهدکودک غول‌پیکر ستارگان
NGC 604، مهدکودک ستارگان غول‌پیکر که در فاصله 3 میلیون سال نوری از ما در بازوهای کهکشان مارپیچی M33 واقع شده است، وسعتی در حدود 1300 سال نوری دارد.
این سحابی نزدیک به 100 برابر سحابی شکارچی (Orion Nebula) کهکشان راه شیری ، یعنی نزدیکترین ناحیه بزرگ ستاره‌ساز به سیاره زمین است.
در واقع، در میان نواحی ستاره‌زا در گروه محلی کهکشان‌ها، NGC 604 بعد از 30 دورادوس (30 Doradus) در ابر ماژلانی بزرگ که به نام سحابی رتیل (Tarantula Nebula) نیز شناخته می‌شود، از نظر اندازه دومین سحابی بزرگ است.
حباب‌ها و حفره‌های غاری در NGC 604، فضای درونی این تصویر مادون قرمز خیره‌کننده از دوربین NIRCam تلسکوپ فضایی جیمز وب را پر می‌کنند. این عوارض توسط بادهای پرانرژی ستاره‌ای از بیش از 200 ستاره داغ، پرجرم و جوان منطقه که همگی هنوز در مراحل اولیه زندگی خود هستند، حک شده‌اند.
منبع: ناسا