تصویر نجومی روز ناسا: ماه گرگ مریخ را در بر میکشد
توضیح: آیا ماه هرگز مریخ را در بر میگیرد؟ بله، اما فقط در حالتی که از جلوی آن حرکت میکند، که این وضعیت در موارد نادر اتفاق میافتد.
البته این اتفاق همین دیروز رخ داد، همانطور که از برخی مکانها در آمریکای شمالی و غرب آفریقا دیده میشد.
این اختفاء (occultation نام نجومی این وضعیت-م) نه تنها به این دلیل قابل توجه بود که ماه یک ماه گرگ (Wolf Moon) کاملاً روشن بود، بلکه به این دلیل که مریخ با سیر به سمت مقابله در فردایش (opposition) یعنی نزدیکترین حالتش به سیاره زمین، در حدود بزرگترین و درخشانترین وضعیت خود قرار داشت.
دربرگرفتن (engulfing) که به طور رسمی اختفاء (occultation) نامیده می شود، معمولاً حدود یک ساعت طول میکشد.
این تصویر برجسته از نزدیکی شیکاگو، ایلینویز، ایالات متحده گرفته شده است، درست زمانی که بزرگترین ماهواره زمین (یعنی ماه-م) به صورت زاویهای از سیاره قرمز بسیار دورتر دور میشد.
ماه ما گهگاه از مقابل تمام سیارات منظومه شمسی عبور میکند. با توجه به همردیفی موقت صفحات مداری، دفعه بعدی که ماه ما تصویر مریخ را مسدود میکند، نسبتاً زود و در 9 فوریه خواهد بود.
منبع: ناسا
Wolf Moon Engulfs Mars
2025 January 15
Image Credit & Copyright: Imran Sultan
تصویر نجومی روز ناسا: ستاره شمالی: ستاره قطبی و گرد و غبار اطرافش
توضیح: چرا ستاره قطبی یا پولاریس (Polaris) را ستاره شمالی مینامند؟
اول، ستاره قطبی نزدیکترین ستاره درخشان به محور چرخش شمالی زمین است. بنابراین، با چرخش زمین، به نظر میرسد که ستارهها به دور ستاره قطبی میچرخند، اما خود ستاره قطبی همیشه در همان جهت شمالی باقی میماند – و این موضوع آن را به ستاره شمالی (North Star) تبدیل میکند.
از آنجایی که هیچ ستاره درخشانی در نزدیکی محور چرخش جنوبی زمین نیست، در حال حاضر هیچ ستاره جنوبی درخشانی وجود ندارد.
هزاران سال پیش، محور چرخش زمین در جهت اندکی متفاوت بود به طوری که وگا (Vega) ستاره شمالی بود.
اگرچه ستاره قطبی، درخشانترین ستاره آسمان نیست، اما به راحتی میتوان آن را پیدا کرد، زیرا تقریباً با دو ستاره در قسمت جام دب اکبر ( Big Dipper) همخط است.
ستاره قطبی در نزدیک به مرکز این تصویر برجسته با عرض پنج درجه است، تصوری که یک ترکیب دیجیتالی از صدها نوردهی که گاز و غبار ضعیف سحابی شار یکپارچه (Integrated Flux Nebula) (IFN) را در سراسر کادر نمایان کرده است.
سطح ستاره متغیر قیفاووسی قطبی (Cepheid Polaris) به آرامی میتپد و باعث میشود این ستاره معروف در طی چند روز چند درصدی درخشندگی خود را تغییر دهد.
منبع: ناسا
North Star: Polaris and Surrounding Dust
2025 January 14
Image Credit & Copyright: Davide Coverta
تصویر نجومی روز ناسا: میماس؛ ماه کوچک با یک دهانه بزرگ
توضیح: هر چیزی که به میماس (Mimas) برخورد کرد تقریباً آن را نابود کرد. آنچه باقی مانده است یکی از بزرگترین دهانههای برخوردی در یکی از کوچکترین قمرهای گرد زحل است. تجزیه و تحلیلها نشان میدهد که یک ضربه کمی بزرگتر، میماس را به طور کامل نابود میکرد.
این دهانه بزرگ که به افتخار کاشف میماس در سال 1789، سر ویلیام هرشل (Sir William Herschel)، دهانه هرشل نامگذاری شده است، حدود 130 کیلومتر وسعت دارد و در اینجا نمایش داده شده است.
جرم کم میماس گرانش سطحی ایجاد میکند که به اندازه کافی قوی است که یک جسم کروی ایجاد کند اما به آنقدری ضعیف است که تشکیل چنین سیماهای سطحی نسبتاً بزرگی را امکانپذیر کند. .
میماس عمدتاً از یخ آب با مقداری سنگ ساخته شده است – بنابراین دقیقاً به عنوان یک گلوله برفی کثیف بزرگ توصیف میشود.
تصویر مشخصشده در طول نزدیکترین پرواز ربات فضایی کاسینی از کنار میماس در سال 2010 در حالی که در مدار زحل بود گرفته شده است.
منبع: ناسا
Mimas: Small Moon with a Big Crater
2025 January 12
Image Credit: NASA, JPL-Caltech, Space Science Institute, Cassini
تصویر نجومی روز ناسا: آسمان غروب پر از سیاره
توضیح: فقط عطارد در رژه سیارات منظومه شمسی در این آسماننمای اوایل عصر غایب است.
مریخ درخشان که تقریباً در مقابل خورشید طلوع میکند، در منتهیالیه سمت چپ قرار دارد. سایر سیارات (قابل دیدن با) چشم غیرمسلح مشتری، زحل و زهره را نیز میتوان مشاهده کرد، و موقعیت اورانوس و نپتون بسیار کمنور در نزدیکی رد قوس صفحه دایرهالبروج (ecliptic plane) مشخص شده است.
در منتهیالیه سمت راست و نزدیک به افق غربی پس از غروب خورشید، هلال ماه جوانی وجود دارد که سطح آن تا حدی توسط نور زمین روشن شده است.
در پیشزمینه این پانورامای ترکیبی که در 2 ژانویه گرفته شده است، سیاره زمین توسط دهانه سیلوستری پایینی کوه اتنا (Mount Etna’s lower Silvestri Crater) نمایندگی میشود.
البته آسمان اوایل عصر زمین در تمام ماه ژانویه پر از سیارات است. در 13 ژانویه، یک ماه تقریباً کامل از مقابل مریخ برای تماشاگران آسمان در قاره ایالات متحده و شرق کانادا عبور خواهد کرد.
منبع: ناسا
An Evening Sky Full of Planets
2025 January 11
Image Credit & Copyright: Dario Giannobile
تصویر نجومی روز ناسا: ستارههای جوان، سحابیهای تاریک
توضیح: یک منطقه بیادعا در صورت فلکی ثور (constellation Taurus)، این سحابیهای تاریک و غبارآلود را در خود جای داده است.
ستارگان در منظومههای ستارهای چندگانه که در صحنه پراکنده شدهاند، در مجموعه ابر مولکولی ثور (Taurus molecular cloud complex) در فاصله 450 سال نوری از ما در حال شکلگیری هستند.
این ستارگان که جوان چند میلیون ساله هستند و هنوز دوران نوجوانی ستارهای را سپری میکنند، از نظر روشنایی و از نظر بودن در مراحل پایانی فروریختن گرانشی (gravitational collapse) خود، متغیر هستند. آنها که به عنوان ستارههای کلاس T-Tauri شناخته میشوند، معمولاً کمرنگ هستند و در تصویر رنگ زردی به خود میگیرند.
یکی از درخشانترین ستارههای T-Tauri در صورت فلکی ثور، V773 (با نام مستعار HD283447) در نزدیکی مرکز این قاب تلسکوپی است که بیش از 1 درجه را در بر میگیرد. به سمت بالا، نشانهای متراکم و تاریک در آسمان حضور دارد که به عنوان بارنارد 209 فهرست شده است.
منبع: ناسا
Young Stars, Dark Nebulae
2025 January 10
Image Credit & Copyright: Long Xin
تصویر نجومی روز ناسا: کهکشانهای عجیب و غریب Arp 273
توضیح: ستارگان رنگارنگ و سیخداری در پیش زمینه این تصویر که با تلسکوپ کوچک روی سیاره زمین گرفته شده است حضور دارند. آنها کاملاً در درون کهکشان راه شیری ما قرار دارند. اما دو کهکشان چشمنواز در این قاب، بسیار فراتر از کهکشان راه شیری و در فاصله بیش از 300 میلیون سال نوری قرار دارند.
ظاهر پیچخورده و مخدوش این کهکشانها به دلیل کشند گرانشی متقابلی (mutual gravitational tides) است که با قرار گرفتن این جفت در برخوردهای نزدیک به هم ایجاد شده است.
این کهکشانها که با نام Arp 273 (همچنین UGC 1810) فهرستبندی شدهاند، عجیب به نظر میرسند، اما اکنون میدانیم که کهکشانهای متعامل در جهان رایج هستند.
نزدیک به خانه ما، کهکشان مارپیچی بزرگ آندرومدا حدود 2 میلیون سال نوری از ما فاصله دارد و به طور اجتنابناپذیری به کهکشان راه شیری نزدیک میشود. در واقع کهکشانهای عجیب و غریب Arp 273 ممکن است مشابهی از رویارویی آینده دور آندرومدا و راه شیری ارائه دهند.
برخوردهای مکرر کهکشانها در مقیاس زمانی کیهانی، در نهایت منجر به ادغام همه آنها در یک کهکشان ستارهای منفرد میشود.
از منظر ما، هستههای درخشان کهکشانهای Arp 273 تنها با فاصله کمی بیش از 100000 سال نوری از هم جدا شدهاند.
منبع: ناسا
Peculiar Galaxies of Arp 273
2025 January 9
Image Credit & Copyright: Dave Doctor
تصویر نجومی روز ناسا: بقایای بزرگ و کوچک ابرنواختری
توضیح: بعد از اینکه یک ستاره منفجر میشود چه میشود؟ یک گلوله آتشین بزرگ از گاز داغ را به همه جهات شلیک میکند.
وقتی این گاز به محیط بین ستارهای موجود برخورد میکند، آنقدر گرم میشود که شروع به درخشش میکند.
دو بقایای ابرنواختری مختلف (SNR) در تصویر نمایشدادهشده که در رصدخانه اوکایمدن (Oukaïmeden Observatory) در مراکش گرفته شده است، قابل مشاهده است.
.سحابی آبیرنگ شبیه توپ فوتبال در سمت چپ بالا SNR G179.0+02.6 است که به نظر میرسد کوچکتر باشد. این ابرنواختر در فاصله 11000 سال نوری از ما حدود 50000 سال پیش منفجر شد. اگرچه عمدتاً از گاز هیدروژن تشکیل شده است، اما نور آبی آن از مقدار کمی اکسیژن ساطع میشود.
SNR به ظاهر بزرگتر که بر سمت راست پایین قاب سیطره دارد، سحابی اسپاگتی (Spaghetti Nebula) است که با نامهای Simeis 147 و sh2-240 فهرستبندی شده است. ین ابرنواختر که تنها حدود 3000 سال نوری از ما فاصله دارد، حدود 40000 سال پیش منفجر شد.
در مقام مقایسه، اگرچه هر دو بقایای ابرنواختر با اندازههای متفاوتی به نظر میرسند، اما نه تنها تقریباً هم سن هستند، بلکه تقریباً یک اندازه هم هستند.
منبع: ناسا
Supernova Remnants Big and Small
2025 January 8
Image Credit & Copyright: Stéphane Vetter (Nuits sacrées)
تصویر نجومی روز ناسا: شفق قطبی و کمان سار سال جدید
توضیح: سال نو بود و آسمان دو قرمزی داشت.
سال جدید به این معنی بود که زمین در اول ژانویه به مکان معمول خود در مدار خود بازگشته بود، یعنی مکانی چند روز قبل از نزدیکترین فاصلهاش به خورشید.
اولین درخشش از دو درخشش آسمان قرمز رنگ، در سمت چپ، یک شفق قرمز رنگ (red aurora) بود که با پرتوهای عمودی کامل شده بود، که ناشی از انفجاری از سوی خورشید بود که ذرات باردار را به جو زمین رانده بود. دومین درخشش قرمز، در برجستهترین شکلش در منتهیالیه سمت راست، احتمالاً یک قوس SAR ناشی از رودی از ذرات باردار است که از سویی به سوی دیگر اتمسفر زمین جریان یافتهاند.
اگرچه هر دو قرمز به نظر میرسند، ولی تفاوت رنگ جزئی آنها احتمالاً به این دلیل است که انتشار شفق توسط اکسیژن و نیتروژن است، در حالی که قوس SAR مرتفعتر احتمالاً بیشتر از اکسیژن اتمسفر ساطع میشود.
تصویر برجسته در 1 ژانویه از نزدیکی Pieve di Cadore در ایتالیا گرفته شده است.
منبع: ناسا
A New Year’s Aurora and SAR Arc
2025 January 7
Image Credit & Copyright: Alessandra Masi
تصویر نجومی روز ناسا: برخورد کهکشانهای مارپیچی از وب و هابل
توضیح: میلیاردها سال دیگر، تنها یکی از این دو کهکشان باقی خواهد ماند. تا آن زمان، کهکشانهای مارپیچی NGC 2207 و IC 2163 به آرامی یکدیگر را تکه و پاره خواهند کرد که این اتفاقات جریانات جزر و مدی ماده، صفحات گاز تصادمی، خطوط غبار تاریک، فورانهای تشکیل ستاره و جریانهایی از ستارههای دور ریخته را ایجاد خواهد کرد.
این تصویر برجسته در رنگهای تخصیصیافته علمی، ترکیبی از نوردهی هابل در نور مرئی و نوردهی جیمز وب در نور مادون قرمز است.
ستارهشناسان پیشبینی میکنند که NGC 2207، کهکشان بزرگتر سمت راست، در نهایت IC 2163، کهکشان کوچکتر سمت چپ را در دل خود جای خواهد داد.
در جدیدترین رویارویی این دو که حدود 40 میلیون سال پیش به اوج خود رسید، کهکشان کوچکتر در خلاف جهت عقربه های ساعت در حال چرخش است و اکنون اندکی پشت کهکشان بزرگتر قرار گرفته است.
فضای بین ستارهها به قدری وسیع است که وقتی کهکشانها با هم برخورد میکنند، ستارگان موجود در آنها معمولاً با هم برخورد نمیکنند.
منبع: ناسا
Colliding Spiral Galaxies from Webb and Hubble
2025 January 6
Image Credit: NASA, ESA, CSA, STScI
تصویر نجومی روز ناسا: به حضیض خوش آمدید!
توضیح: مدار زمین به دور خورشید یک دایره نیست، یک بیضی است. نقطهای در امتداد مدار بیضوی خود که در آن سیاره زیبای ما به خورشید نزدیکتر است، حضیض (perihelion) نامیده میشود.
حضیض امسال امروز، 4 ژانویه، در ساعت 13:28 به وقت گرینویچ است و زمین حدود 147 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد. برای مقایسه، در نقطه اوج مداری (aphelion) در 3 ژوئیه گذشته، زمین در دورترین فاصله خود از خورشید، در حدود 152 میلیون کیلومتری بود.
اما فاصله از خورشید، فصلهای زمین را تعیین نمیکند. تنها به صورت تصادفی است که آغاز تابستان نیمکره جنوبی (زمستان نیمکره شمالی) در انقلاب نجومی (solstice) ماه دسامبر – زمانی که این تصویر H-alpha از خورشید فعال گرفته شد – در فاصله 14 روز از تاریخ حضیض زمین واقع شده است. و تنها بر حسب تصادفی است که تاریخ حضیض زمین در فاصله 11 روز از حضیض تاریخی کاوشگر خورشیدی پارکر ناسا است (نزدیکترین فاصله این کاوشگر به خورشید 11 روز پیش رخ داد-م).
کاوشگر خورشیدی پارکر که در سال 2018 پرتاب شد، در 24 دسامبر 2024 در فاصله 6.2 میلیون کیلومتری از سطح خورشید پرواز کرد و رکورد خود را برای نزدیکترین حضیض برای یک فضاپیما از سیاره زمین شکست.
منبع: ناسا
Welcome to Perihelion
2025 January 4
Image Credit & Copyright: Peter Ward (Barden Ridge Observatory)