تصویر نجومی روز ناسا: M100؛ یک کهکشان مارپیچی با طراحی کامل
M100 در مقیاس کیهانی واقعی، با شکوه است و به عنوان یک کهکشان مارپیچی بزرگ کامل (grand design spiral galaxy) شناخته می‌شود.
این کهکشان بزرگ با بیش از 100 میلیارد ستاره دارای بازوهای مارپیچی کاملاً مشخصی شبیه به راه شیری خودمان است.
یکی از درخشان‌ترین اعضای خوشه کهکشانی دوشیزه (Virgo Cluster)، M100، که با نام NGC 4321 نیز شناخته می‌شود، در فاصله 56 میلیون سال نوری ما و در حوالی صورت فلکی گیسو (Coma Berenices) قرار دارد.
در این تصویر تلسکوپی، این مارپیچ کامل بزرگ با نمایی از رو به رو، میدان دیدی گسترده با عرض تقریباً 1 درجه با کهکشان مارپیچی NGC 4312 با نمای لبه‌ای کمی (در سمت راست بالا) به اشتراک گذاشته است.
نوردهی معادل 21 ساعته از یک سایت آسمان تاریک در نزدیکی فلگستاف آریزونا (Flagstaff, Arizona) در سیاره زمین، خوشه‌های ستاره‌ای آبی درخشان M100 و خطوط گرد و غبار پیچ در پیچ پُر از جزئیات آن را نشان می‌دهد که از مشخصه‌های این دسته از کهکشان‌ها هستند.
اندازه‌گیری ستارگان متغیر در M100 نقش مهمی در تعیین اندازه و سن کیهان داشته است.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: IC 1795؛ سحابی سر ماهی
برای برخی، این سحابی شبیه سر ماهی است.
با این حال، این پرتره کیهانی رنگارنگ از IC 1795، در واقع از گازهای درخشان و ابرهای غباری پنهان تشکیل شده است، و منطقه‌ای در حال تشکیل ستاره در صورت فلکی شمالی ذات‌‌الکرسی (constellation Cassiopeia) است.
رنگ‌های این سحابی با استفاده از پالت رنگ تلسکوپ هابل برای ثبت انتشار باند باریک از اتم‌های اکسیژن، هیدروژن و گوگرد به رنگ‌های آبی، سبز و قرمز و ترکیب بعدی داده‌ها با تصاویر منطقه ثبت‌شده از طریق فیلترهای باند پهن ایجاد شدند.
نه چندان دور در آسمان از خوشه دو ستاره‌ای معروف (Double Star Cluster) در صورت فلکی برساووش (Perseus)، سحابی سر ماهی (Fishhead Nebula) در مجاورت IC 1805، یا سحابی قلب (Heart Nebula)، به عنوان بخشی از مجموعه‌ای از مناطق ستاره‌ساز است که در لبه یک ابر مولکولی بزرگ قرار دارند.
این مجموعه مناطق ستاره‌ساز بزرگ که در فاصله کمی بیش از 6000 سال نوری از ما قرار دارد، در امتداد بازوی مارپیچی برساووشی کهکشان راه شیری ما می‌چرخد.
در آن فاصله، IC 1795 حدود 70 سال نوری وسعت خواهد داشت.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: GK Per؛ نواختر و سحابی سیاره‌ای
سیستم ستاره‌ای GK Per تنها با دو سحابی از سه سحابی موجود در تصویر مرتبط است.
نووا پرسی 1901 یا جی‌کی پرسی (Nova Persei 1901 (GK Persei)) در فاصله 1500 سال نوری از ما، دومین نواختر یا نووای (nova) نزدیک ثبت‌شده بود.
در مرکز این سیستم، یک ستاره کوتوله سفید (white dwarf star)، یعنی هسته باقیمانده از یک ستاره سابق خورشید مانند قرار دارد.
این سحابی توسط سحابی آتش‌بازی (Firework nebula) دایره‌ای احاطه شده است، و این سحابی گازی است که توسط یک انفجار گرما هسته‌ای (thermonuclear explosion) بر روی سطح کوتوله سفید به بیرون پرتاب شده است – یا به عبارت دیگر یک نواختر – همانطور که در سال 1901 ثبت شد.
گاز قرمزی که سحابی آتش‌بازی را احاطه کرده است اتمسفری است که قبلاً ستاره مرکزی را احاطه کرده بود. این گاز قرمز، قبل از تشکیل نووا خارج شده و به صورت یک سحابی سیاره‌ای پراکنده (planetary nebula) دیده می‌شود.
گاز خاکستری کم‌رنگی که از آن عبور می‌کند ابر سیروس بین‌ستاره‌ای است (interstellar cirrus) که به نظر می‌رسد به طور تصادفی از آنجا عبور می‌کند.
در سال 1901، نوا GK Per درخشان‌تر از ستاره یدالجوزا یا آلفا شکارچی (Betelgeuse: دومین ستاره درخشان صورت فلکی شکارچی-م) شد.
به طور مشابه، انتظار می‌رود که منظومه ستاره‌ای T CrB در اواخر سال جاری به شکل یک نواختر منفجر شود، اما دقیقاً نمی‌دانیم چه زمانی رخ می‌دهد و چقدر روشن خواهد شد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: دنباله‌دار، سیاره، ماه
سه جسم درخشان، ستاره‌نگاران ماهر آسمان نیمکره غربی را درست پس از غروب خورشید در اوایل این ماه خرسند کرد.
آشناترین آنها ماه بود که در سمت چپ بالا در فاز هلالی دیده می‌شود. بقیه قسمت‌های ماه با نور خورشید که توسط زمین منعکس می‌شد به طور ضعیف قابل مشاهده بود. سیاره درخشان مشتری، بزرگترین سیاره منظومه شمسی، در سمت چپ بالا دیده می‌شود.
اما غیرمعمول‌ترین جسم، دنباله‌دار پونز بروکس یا 12پی (Comet 12P/Pons-Brooks) بود که در زیر ماه قرار داشت و یک دُم غبارآلود کوتاه در سمت راستش، و یک دم یونی چشمگیر که به سمت بالا کشیده می‌شد را در سمت چپش به نمایش گذاشته بود.
تصویر امروز، ترکیبی از چندین عکس متوالی که در یک مکان و با یک دوربین گرفته شده است، در نزدیکی روستای لرس (Llers)، در استان گیرونا (Girona) اسپانیا گرفته شده است.
دنباله‌دار پونز بروکس هفته گذشته از نزدیکترین فاصله خود به خورشید گذشت و اکنون با حرکت به سمت آسمان‌های نیمکره جنوبی و بازگشت به منظومه شمسی بیرونی، کم‌نور می‌شود.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: حلقه‌های اطراف سحابی حلقه
سحابی حلقه (Ring Nebula) (M57) پیچیده‌تر از آن چیزی است که در یک تلسکوپ کوچک به نظر می‌رسد.
حلقه مرکزی که به راحتی قابل مشاهده است حدود یک سال نوری پهنا دارد، اما این نوردهی بسیار عمیق – تلاش مشترکی که داده‌های سه تلسکوپ بزرگ مختلف را ترکیب می‌کند – رشته‌های حلقه‌ای گاز درخشان را که بسیار دورتر از ستاره مرکزی سحابی گسترش یافته‌اند، نمایش می‌دهد.
این تصویر ترکیبی شامل نور قرمز ساطع‌شده از هیدروژن و همچنین نور مرئی و مادون قرمز است.
سحابی حلقه یک سحابی سیاره‌ای (planetary nebula) کشیده است، نوعی سحابی که زمانی ایجاد می‌شود که یک ستاره شبیه به خورشید به سمتی تکامل می‌یابد که جو بیرونی خود را به بیرون پرتاب می‌کند و به یک ستاره کوتوله سفید (white dwarf star) تبدیل می‌شود.
سحابی حلقه در فاصله 2500 سال نوری به سمت صورت فلکی شلیاق یا چنگ رومی (constellation Lyra) قرار دارد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: قلب‌الاسد و کهکشان کوتوله
در بهار نیمکره شمالی، ستاره درخشان قلب‌الاسد (Regulus) به راحتی در بالای افق شرقی قابل مشاهده است.
قلب‌الاسد، ستاره آلفای صورت فلکی شیر (constellation Leo)، ستاره پره‌داری است که در مرکز این میدان دید تلسکوپی قرار دارد (ستاره آلفا=درخشان‌ترین ستاره هر صورت فلکی-م).
قلب‌الاسد که تنها 79 سال نوری از ما فاصله دارد، یک ستاره داغ و به سرعت در حال چرخش است که به عنوان بخشی از یک منظومه ستاره‌ای چندگانه شناخته شده است.
تکه نقطه‌نقطه درست زیر قلب‌الاسد که کاملاً در تابش خیره‌کننده آن گم نشده است، نور ستاره پراکنده از کهکشان کوچک شیر یا لئو 1 (Leo I) است.
لئو 1 یک کهکشان کروی کوتوله و عضو گروه محلی کهکشان‌های تحت سلطه کهکشان راه شیری و کهکشان اندرومدا (M31) است.
با فاصله حدود 800 هزار سال نوری از ما، لئو 1 دورترین کهکشان در میان کهکشان‌های کوچک ماهواره‌ای است که به دور راه شیری می‌چرخند.
اما کهکشان کوتوله لئو 1 شواهدی از وجود یک سیاهچاله بسیار پرجرم در مرکز خود نشان داده است که از نظر جرم با سیاهچاله مرکز کهکشان راه شیری قابل مقایسه است.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: NGC 604: مهدکودک غول‌پیکر ستارگان
NGC 604، مهدکودک ستارگان غول‌پیکر که در فاصله 3 میلیون سال نوری از ما در بازوهای کهکشان مارپیچی M33 واقع شده است، وسعتی در حدود 1300 سال نوری دارد.
این سحابی نزدیک به 100 برابر سحابی شکارچی (Orion Nebula) کهکشان راه شیری ، یعنی نزدیکترین ناحیه بزرگ ستاره‌ساز به سیاره زمین است.
در واقع، در میان نواحی ستاره‌زا در گروه محلی کهکشان‌ها، NGC 604 بعد از 30 دورادوس (30 Doradus) در ابر ماژلانی بزرگ که به نام سحابی رتیل (Tarantula Nebula) نیز شناخته می‌شود، از نظر اندازه دومین سحابی بزرگ است.
حباب‌ها و حفره‌های غاری در NGC 604، فضای درونی این تصویر مادون قرمز خیره‌کننده از دوربین NIRCam تلسکوپ فضایی جیمز وب را پر می‌کنند. این عوارض توسط بادهای پرانرژی ستاره‌ای از بیش از 200 ستاره داغ، پرجرم و جوان منطقه که همگی هنوز در مراحل اولیه زندگی خود هستند، حک شده‌اند.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: سحابی انتشاری دوقطبی تخم اژدها
چگونه یک ستاره، این سحابی زیبا را تشکیل داده است؟
در وسط سحابی انتشاری NGC 6164 یک ستاره غیرعادی پرجرم قرار دارد. ستاره مرکزی را (از نظر ظاهری) با مروارید صدف و تخم اژدهایی که توسط اژدهاهای آسمانی افسانه‌ای آرا (dragons of Ara) محافظت می‌شود، مقایسه می‌کنند.
این ستاره که در مرکز تصویر امروز قابل مشاهده است و با نام HD 148937 فهرست شده است، آنقدر داغ است که نور فرابنفش ساطع می‌کند، و گازی را که اطراف آن را احاطه کرده است، گرم می‌کند.
این گاز احتمالاً قبلاً از خود ستاره، به خارج پرتاب شده است، و احتمالاً نتیجه یک برهمکنش گرانشی با یک ستاره همراه در حال چرخش بوده است. مواد بیرون رانده‌شده ممکن است توسط میدان مغناطیسی ستاره پرجرم در همه جهات به خارج رانده شده باشند و شکل متقارن سحابی دوقطبی را ایجاد کرده باشند.
گستره NGC 6164 حدود چهار سال نوری است و در فاصله 3600 سال نوری و در حوالی صورت فلکی جنوبی نورما یا گونیا (Norma) قرار دارد.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: سایه ایکس‌مانند پس‌دمه
چه چیزی این X غول‌پیکر را در ابرها ایجاد کرده است؟
این سایه پس‌دمه (contrails) یا رد هواپیماهایی بود که از پایین روشن می‌شد.
هنگامی که هواپیماها پرواز می‌کنند، اگزوزهای مرطوب موتور، ممکن است قطرات آب تشکیل دهند که ممکن است در جو سرد بالای زمین یخ بزنند. این جریان‌های مداوم آب و یخ، نور خورشید را در بالا پراکنده می‌کنند و بنابراین از پایین، درخشان به نظر می‌رسند.
با این حال، در مواردی نادر، هنگامی که خورشید نزدیک افق است، پس‌دمه‌ها می‌توانند از پایین روشن شوند (نور بگیرند). این پس‌دمه‌ها سایه‌های طولانی به سمت بالا ایجاد می‌کنند، سایه‌هایی که معمولاً دیده نمی‌شوند مگر اینکه یک ورقه ابر بلند وجود داشته باشد.
اما در اوایل ماه جاری در استانبول ترکیه چنین اتفاقی رخ داد.
پس‌دمه‌ها در سراسر سیاره زمین رخ می‌دهند و به طور کلی، زمانی که نور مادون قرمز را به دام می‌اندازند، زمین را گرم می‌کنند، اما زمانی که به طور مؤثر نور خورشید را منعکس می‌کنند، زمین را خنک می‌کنند.
این تصویر توسط یک عکاس غافلگیرشده، صبح، هنگام راه رفتن به محل کار گرفته شده است.
منبع: ناسا
تصویر نجومی روز ناسا: ماه و حلقه‌های دود از کوه اتنا
خب، آیا آتشفشان منطقه شما هم می‌تواند این کار را انجام دهد؟
در کمال تعجب برای برخی، کوه اتنا (Mt. Etna)، گاهی اوقات، حلقه‌های دود از خود ساطع می‌کند.
دیواره‌های آتشفشان که از نظر فنی به عنوان حلقه‌های گردبادی شناخته می‌شوند (vortex rings)، بخش خارجی توده‌های دود ساطع شده را کمی کند می‌کنند و باعث می‌شوند که گاز بخش داخلی، سریع‌تر حرکت کند. در نتیجه، حلقه‌ای با فشار کم ایجاد می‌شود به طوری که توده گازهای آتشفشانی و خاکستر ساطع‌شده، به شکل حلقه درمی‌آید، یک ساختار هندسی آشنا که می‌تواند به طرز شگفت‌انگیزی در هنگام بالا آمدن، پایدار باشد.
حلقه های دود (smoke rings) بسیار نادر هستند و نیاز به همزمانی هندسه مناسب دهانه آتشفشان، سرعت مناسب دود خارج‌شده و آرامش نسبی جو بیرونی دارند.
در تصویری که حدود دو هفته پیش از گانگی در سیسیل ایتالیا ( Gangi, Sicily, Italy) گرفته شده است، چندین حلقه دود آتشفشانی قابل مشاهده است.
این صحنه با نور قرمز یک خورشید در حال طلوع پوشیده شده است، در حالی که یک هلال ماه هم در پس زمینه قابل مشاهده است.
منبع: ناسا