انقراض دسته جمعی، کاهش گسترده و سریع تنوع زیستی حیات روی زمین است. انقراض‌ها زمانی رخ می‌دهند که بخش قابل توجهی از گونه‌های جهان در مدت زمان نسبتاً کوتاهی از بین بروند. شناخته‌شده‌ترین رویداد انقراض دسته جمعی، انقراض دایناسورها است که حدود 65 میلیون سال پیش رخ داده است. با این حال، چندین انقراض دسته جمعی دیگر در طول تاریخ زمین وجود داشته است که به دلایل مختلفی مانند برخورد سیارک‌ها، فوران‌های آتشفشانی، و تغییرات آب و هوایی رخ داده‌اند. برخی از دانشمندان بر این باورند که سیاره زمین، در حال حاضر، ششمین انقراض دسته جمعی خود را تجربه می‌کند که ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند تخریب زیستگاه، آلودگی و تغییرات آب و هوایی است.
پنج انقراض دسته‌جمعی شناخته شده در تاریخ زمین وجود داشته است. از این رویدادها به عنوان پنج انقراض بزرگ دسته‌جمعی یاد می‌شود:
- انقراض دسته جمعی انتهای اردوویسین که حدود 443 میلیون سال پیش رخ داد و 60 درصد از گونه‌های دریایی را از بین برد.
- انقراض دسته جمعی دوونین پسین که در حدود 359 میلیون سال پیش رخ داد و 75 درصد از گونه‌ها را از بین برد.
- انقراض دسته جمعی پرمین-تریاس که حدود 252 میلیون سال پیش رخ داد و 96 درصد از گونه‌ها را از بین برد.
- انقراض دسته جمعی تریاس-ژوراسیک که حدود 201 میلیون سال پیش رخ داد و 80 درصد از گونه‌ها را از بین برد.
- انقراض دسته جمعی کرتاسه-پالئوژن که حدود 66 میلیون سال پیش رخ داد و 75 درصد گونه‌ها از جمله دایناسورها را از بین برد.
شایان ذکر است که برخی از دانشمندان انقراض هولوسن (انقراضی که هم‌اکنون نیز ادامه دارد) را نیز که ناشی از فعالیت‌های انسانی است و در حال حاضر باعث از بین رفتن تنوع زیستی شده است نیز به عنوان انقراض ششم مطرح کرده‌اند.
انقراض دسته جمعی انتهای اردوویسین
انقراض دسته جمعی انتهای اردوویسین که همچنین به عنوان انقراض اردویسین—سیلورین (Ordovician-Silurian extinction) شناخته می‌شود، یک رویداد انقراض بزرگ بود که حدود 443 میلیون سال پیش، در مرز بین دوره اردوویسین و سیلورین رخ داد. این رویداد یکی از پنج انقراض دسته جمعی بزرگ در تاریخ زمین و یکی از شدیدترین آنها بود که 60 درصد از گونه‌های دریایی را از بین برد.
علت این انقراض دسته جمعی هنوز مورد بحث است، اما چندین نظریه ارائه شده است. یک نظریه این است که فوران آتشفشانی عظیمی در منطقه‌ای که اکنون نروژ نامیده می‌شود، مقادیر زیادی گازهای گلخانه‌ای را آزاد کرد که منجر به گرم‌شدن سریع سیاره و انقراض دسته‌جمعی حیات دریایی شد. نظریه دیگر این است که برخورد یک دنباله‌دار یا سیارک باعث انقراض شده است. برخی از دانشمندان، همچنین، معتقدند که انقراض، ناشی از ترکیبی از عواملی مانند افت سطح دریاها، تغییرات در شیمی اقیانوس‌ها و کاهش تنوع زیستی به دلیل بهره‌برداری بیش از حد گونه‌ها از منابع غذایی بوده است.
این انقراض در درجه اول بر موجودات دریایی کم‌عمق مانند تریلوبیت‌ها، براکیوپودها و گراپتولیت‌ها تأثیر گذاشت، اما تأثیر قابل توجهی نیز بر زندگی در اعماق دریاها داشت. این رویداد، همچنین، تأثیر عمیقی بر تکامل حیات بر روی زمین گذاشت و راه را برای ظهور گروه‌های جدیدی از موجودات و انفجار حیات در دوره سیلورین هموار کرد.
انقراض دسته جمعی دوونین پسین
انقراض دسته جمعی دوونین پسین یک رویداد انقراض بزرگ بود که در حدود 359 میلیون سال پیش، در مرز بین دوره دوونین پسین و ابتدای کربونیفر رخ داد. این رویداد، یکی از پنج انقراض دسته‌جمعی بزرگ در تاریخ زمین و یکی از شدیدترین آنها بود که 75 درصد از گونه‌ها را از بین برد.
علت انقراض دسته جمعی دوونین پسین هنوز مورد بحث است، اما چندین نظریه ارائه شده است. یک نظریه این است که فوران آتشفشانی عظیمی در آمریکای شمالی و اروپای کنونی باعث آزاد شدن مقادیر عظیمی از گازهای گلخانه‌ای شد که منجر به گرم شدن سریع سیاره و انقراض دسته جمعی حیات دریایی شد. نظریه دیگر این است که برخورد یک دنباله‌دار یا سیارک باعث انقراض شده است. برخی از دانشمندان، همچنین، پیشنهاد می‌کنند که انقراض به دلیل ترکیبی از عوامل مانند تغییرات سطح دریا، تغییرات در شیمی اقیانوس‌ها و کاهش تنوع زیستی به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از منابع ایجاد شده است.
این انقراض در درجه اول بر موجودات دریایی مانند تریلوبیت‌ها، بازوپایان و مرجان‌های ریف‌ساز تأثیر گذاشت، اما تأثیر قابل توجهی بر زندگی زمینی نیز داشت و بسیاری از گیاهان و حیوانات اولیه زمینی را از بین برد. این رویداد، همچنین، تأثیر عمیقی بر تکامل حیات بر روی زمین گذاشت و راه را برای ظهور گروه های جدید از موجودات و گسترش حیات در دوره‌های کربونیفر و پرمین هموار کرد.
انقراض دسته جمعی پرمین-تریاس
انقراض دسته جمعی پرمین-تریاس، همچنین به عنوان “مرگ بزرگ” شناخته می‌شود، و رویداد انقراض بزرگ بود که حدود 252 میلیون سال پیش، در مرز بین دوره‌های پرمین و تریاس رخ داد. این رویداد یکی از پنج انقراض دسته جمعی بزرگ در تاریخ زمین و شدیدترین آنها بود که 96 درصد از گونه‌های دریایی و 70 درصد از گونه‌های زمینی را از بین برد.
علت انقراض دسته جمعی پرمین-تریاس هنوز مورد بحث است، اما چندین نظریه ارائه شده است. یک نظریه این است که یک فوران آتشفشانی عظیم در سیبری کنونی، مقادیر زیادی گازهای گلخانه‌ای را آزاد کرد که منجر به گرم شدن سریع سیاره و انقراض دسته جمعی حیات شد. نظریه دیگر این است که برخورد یک دنباله‌دار یا سیارک باعث انقراض شده است. برخی از دانشمندان همچنین پیشنهاد می‌کنند که انقراض به دلیل ترکیبی از عوامل مانند تغییرات سطح دریا، تغییرات در شیمی اقیانوس‌ها و کاهش تنوع زیستی به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از منابع ایجاد شده است.
این انقراض، موجودات زنده در هر اندازه و زیستگاه، از موجودات تک‌سلولی گرفته تا حیوانات پیچیده، و از موجودات دریایی کم‌عمق تا موجودات زمینی را تحت تأثیر قرار داد. این رویداد، همچنین، تأثیر عمیقی بر تکامل حیات روی زمین گذاشت و راه را برای ظهور گروه‌های جدید موجودات و گسترش حیات در دوره تریاس هموار کرد. بازیابی از این رویداد (یعنی بازگشت حیات به سیاره) حدود 10 میلیون سال طول کشید که یک دوره زمانی طولانی در نظر گرفته می‌شود.
انقراض دسته جمعی تریاس-ژوراسیک
انقراض دسته جمعی تریاس-ژوراسیک یک رویداد انقراض بزرگ بود که حدود 201 میلیون سال پیش، در مرز بین دوره‌های تریاس و ژوراسیک رخ داد. این رویداد یکی از پنج انقراض بزرگ در تاریخ زمین بود که 80 درصد از گونه‌ها را از بین برد.
علت انقراض دسته جمعی تریاس-ژوراسیک هنوز مورد بحث است، اما چندین نظریه ارائه شده است. یک نظریه این است که فوران آتشفشانی عظیم در منطقه‌ای که اکنون حوزه ماگمایی اقیانوس اطلس مرکزی (CAMP) نامیده می‌شود، مقادیر زیادی گازهای گلخانه‌ای را آزاد کرد که منجر به گرم‌شدن سریع سیاره و انقراض دسته‌جمعی حیات شد. نظریه دیگر این است که برخورد یک دنباله‌دار یا سیارک باعث انقراض شده است. برخی از دانشمندان، همچنین، پیشنهاد می‌کنند که انقراض به دلیل ترکیبی از عوامل مانند تغییرات سطح دریا، تغییرات در شیمی اقیانوس‌ها و کاهش تنوع زیستی به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از منابع ایجاد شده است.
این انقراض در درجه اول بر موجودات دریایی مانند آمونوئیدها، کنودونت‌ها و خزندگان دریایی تأثیر گذاشت، اما تأثیر قابل توجهی بر زندگی زمینی نیز داشت و بسیاری از گیاهان و حیوانات اولیه زمینی را از بین برد. این رویداد، همچنین، تأثیر عمیقی بر تکامل حیات روی زمین گذاشت و راه را برای ظهور گروه‌های جدید موجودات و انشعاب وسیع حیات در دوره ژوراسیک هموار کرد. گمان می‌رود که این رویداد انقراض، تأثیر عمده‌ای بر تنوع دایناسورها و ظهور پستانداران داشته است.
انقراض دسته جمعی کرتاسه-پالئوژن
انقراض دسته‌جمعی کرتاسه-پالئوژن (K-Pg) که به عنوان انقراض KT نیز شناخته می‌شود، یک رویداد انقراض بزرگ بود که حدود 66 میلیون سال پیش، در مرز بین دوره‌های کرتاسه و پالئوژن رخ داد. این رویداد یکی از پنج انقراض بزرگ در تاریخ زمین بود که 75 درصد گونه‌ها از جمله دایناسورها را از بین برد.
پذیرفته شده‌ترین نظریه برای علت انقراض K-Pg برخورد یک سیارک یا دنباله‌دار بزرگ است که دهانه برخوردی چیکسولوب (Chicxulub) را در شبه جزیره یوکاتان مکزیک ایجاد کرد. این برخورد می‌تواند باعث آتش‌سوزی‌های عظیم، سونامی و یک اثر «زمستان هسته‌ای» شده باشد که گرد و غبار و زباله‌های آن مانع از رسیدن نور خورشید به زمین شده و دما را به شدت کاهش داده باشند. ترکیب این اثرات، منجر به انقراض دسته جمعی حیات روی زمین شده است.
این انقراض، موجودات زنده در هر اندازه و زیستگاه، از موجودات تک‌سلولی گرفته تا دایناسورهای بزرگ را تحت تاثیر خود قرار داد. موجودات دریایی مانند آمونیت‌ها، دوکفه‌ای‌های نوع رودیست و روزن‌داران نیز به شدت تحت تأثیر قرار گرفتند و همچنین گروه‌های زیادی از گیاهان از این واقعه متأثر شدند. با این حال، تمام زندگی روی زمین از بین نرفت و بسیاری از گروه‌های موجودات، از جمله پرندگان، پستانداران و خزندگان زنده ماندند و در دوره‌های بعدی یعنی پالئوژن و نئوژن به تنوع و گسترش ادامه دادند. رویداد انقراض K-Pg پایان عصر مزوزوئیک و آغاز عصر سنوزوئیک بود.
منبع: geologyscience.com
عالی