مهم نیست که چقدر فکر می‌کنیم در مورد سیاره خود می‌دانیم، همیشه چیز‌های بیشتری برای کشف وجود دارد. برای مثال، می‌توانید در یک شب خوب از تماشای ستاره‌ها در زیر آسمان سیاه جوهری لذت ببرید و ناگهان ناحیه روشن‌تری از نور را در آسمان ببینید. آیا این یک بشقاب پرنده است؟ (نه.) شاید شفق قطبی؟ (البته بعید است، مگر اینکه در منطقه‌ای زندگی کنید که قابل مشاهده باشد.)
درعوض، ممکن است شما پدیده‌ای به نام پادتاب (Gegenschein) را تجربه کنید که مستقیماً از آلمانی به عنوان “نور ضعیف (faint light)” ترجمه می‌شود. این پدیده در شرایط نجومی بسیار خاص، زمانی رخ می‌دهد که خورشید از هر کجا که در حال رصد ستاره‌ها هستید در موقعیتی دقیقاً برعکس زمین باشد. در ادامه، علت این رویداد ذکر شده است – و اگر مایلید یک تجربه نجومی منحصر به فرد در شب بعدی زیر ستارگان داشته باشید چگونگی تلاش برای دیدن آن را بدانید.
پدیده شگفت‌انگیز پادتاب
پس پادتاب دقیقاً چیست؟ مری مکینتایر (Mary McIntyre)، عکاس نجومی ارائه دهنده مباحث نجومی، به روشن کردن این پدیده کمک می‌کند.
مکینتایر توضیح می‌دهد: « پادتاب یک نقطه نورانی کم‌نور و بیضی شکل است که ممکن است در آسمان بسیار تاریک و شفاف، در نقطه مقابل خورشید، یعنی نقطه‌ای در آسمان که دقیقاً در مقابل خورشید قرار دارد، قابل مشاهده باشد». “پادتاب ارتباط نزدیکی با نور زودیاک (Zodiacal) دارد، و هر دو ناشی از پراکنده شدن نور خورشید توسط یک دیسک غبار بین سیاره‌ای هستند. این دیسک غبار احتمالاً فراتر از مدار مشتری قرار دارد، و ذرات غبار منفرد آن، ریز هستند؛ در اندازه‌ای با عرض بین ۳.۹ و ۰.0۱ اینچ (۰.۰۰۱ و ۰.۳ میلی‌متر)”. بله، سیاره ما مانند خوک بادام‌زمینی است که در ابری از غبار نشسته است (یک شخصیت کارتونی؛ او یکی از دوستان شخصیت اصلی، چارلی براون، است که به دلیل بودن همیشگی در معرض گرد و غبار، به این نام مشهور است – مترجم).
مکینتایر ادامه می‌دهد: « پادتاب ضعیف‌تر از نور زودیاک است اما روشن‌تر از بقیه غبار آن کمربند است. تشکیل آن با دو پدیده خروش مقارنه (opposition surge) و پراکندگی نور توسط ذرات غبار ارتباط دارد. » صبر کن، چه خروشی؟ به نظر می‌رسد که توضیح پادتاب به دانشی بیشتر درباره برخی پدیده‌های پیچیده نجومی نیاز دارد.
مکینتایر توضیح می‌دهد: “خروش مقارنه (opposition surge)، درخشندگی یک سطح ناهموار یا ناحیه‌ای است که حاوی ذرات ریز زیادی است، بطوریکه مستقیماً از پشت فردی که آن را مشاهده می‌کند روشن می‌شود.”، “در نجوم، سیارات زمانی به بهترین وجه رصد می‌شوند که در مقابل خورشید (مقارنه) قرار دارند، یا در نقطه‌ای از آسمان هستند که دقیقاً در مقابل خورشید قرار دارد. مثال رایج‌تری که ما هر ماه می‌بینیم، ماه کامل است که در طرف مقابل آسمان است که کاملاً توسط خورشید روشن می‌شود.”
بنابراین خروش مقارنه (که گاهی اوقات اثر مقارنه (opposition effect) نیز نامیده می‌شود) باعث می‌شود که ذرات غبار بین سیاره‌ای در طرف مقابل زمین نسبت به خورشید، کمی درخشان‌تر شوند – این همان پادتاب است.
شرایط باید عالی باشد
دیدن پادتاب به همان اندازه پیچیده است که توضیح دهید چه چیزی باعث آن می‌شود. برای اینکه پادتاب قابل مشاهده باشد، شرایط نجومی خاصی وجود دارد که باید رعایت شود. اول از همه، شما به یک آسمان تاریک و صاف نیاز دارید. و منظور ما از صاف (clear)، عدم وجود ابر و سایر ذرات موجود در جو مانند آلودگی یا رطوبت است. این بدان معنی است که تابستان بهترین زمان برای امتحان و دیدن پادتاب نیست، اگرچه در این فصل نیز هنوز در مکان‌های مناسب، امکان‌پذیر است.
مکینتایر توضیح می‌دهد که در مورد بهترین فصل‌ها برای دیدن پادتاب، دلیل دیگری وجود دارد که باعث می‌شود زمستان زمان بهتری باشد: « شما شانس بیشتری برای دیدن پادتاب در طول ماه‌های زمستان خواهید داشت، چرا که نقطه مقابل خورشید، در نیمه‌شب محلی، در بالاترین نقطه سالیانه خود در آسمان خواهد بود.»، « اگر می‌خواهید دقیقاً بدانید نقطه مقابل خورشید کجاست، می‌توانید از نسخه‌های جدیدتر نرم‌افزار سیاره‌نمای رایگان Stellarium برای برچسب‌گذاری آن در برابر ستاره‌های آسمان شب استفاده کنید.»
مکینتایر می‌گوید: « شما همچنین به شبی نیاز دارید که در آن نور مهتاب، آسمان را سفید نکند.» اگر در شب ماه نو در حال تماشای ستارگان هستید یا یک یا دو روز قبل و بعد آن، به دنبال پادتاب باشید.
در نهایت، باید زمان‌بندی مناسب را بدست‌آورید. مکینتایر توصیه می‌کند: « به احتمال زیاد پادتاب در نزدیکی نیمه‌شب محلی یعنی زمانی که در بالاترین نقطه خود در آسمان است قابل مشاهده است.».
با کنار هم گذاشتن همه این‌ها، این معنا استخراج می‌شود که باید در طول ماه نو زمستانی (یا نزدیک به آن) زمانی که آسمان صاف است، حدود نیمه شب به وقت محلی، از مکانی دور از نور‌های شهر و سایر منابع آلودگی نوری، به دنبال پادتاب باشید. اصلاً خیلی مشکل نیست، درست است؟
نکاتی برای دیدن پادتاب
با فرض اینکه می‌توانید تمام شرایط بالا را برای زمان‌بندی، فصل مناسب و شفافیت جوی برآورده کنید، نکات دیگری برای شناسایی پادتاب در صورت امکان وجود دارد.
ابتدا چشمان شما باید کاملاً با تاریکی تنظیم شوند. مکینتایر توصیه می‌کند که این کار حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. این بدان معناست که در این مدت اعلان‌های تلفن یا هر چیز دیگری را در دستگاه‌هایتان بررسی نکنید، زیرا باید زمان مذکور را مجدداً روی چشمانتان راه‌اندازی کنید تا به طور کامل تنظیم شوند.
او می‌گوید: « شما ممکن است برای دیدن آن نیاز به استفاده از دید کناری (averted vision) داشته باشید.»، « این ترفندی است که اخترشناسان اغلب برای مشاهده اجرام کم‌نور از آن استفاده می‌کنند. کافی است کمی به کنار یک جسم نگاه کنید و سلول‌های حساس‌تر در چشم شما، یعنی سلول‌های میله‌ای (Rods)، به شما این امکان را می‌دهند که شی را در دید محیطی خود روشن‌تر از زمانی ببینید که مستقیماً به آن نگاه می‌کردید.».
پادتاب تنها پدیده از نوع خودش نیست. شما همچنین می‌توانید هاله نور (Heiligenschein) را تجربه کنید، که توسط قطرات آب به شکل شبنم ایجاد می‌شود. مکینتایر می‌گوید: « اگر در یک روز آفتابی، صبح زود بیرون هستید، زمانی که خورشید هنوز کم‌ارتفاع است و زمین اطراف شما پوشیده از شبنم است، به منطقه اطراف نوک سایه خود نگاهی بیندازید؛ ممکن است متوجه شوید که اطراف آن را یک درخشش سفید احاطه کرده است. ».
هاله نور چگونه کار می‌کند؟ مکینتایر توضیح می‌دهد: “هر یک از قطرات شبنم کروی، مانند یک عدسی کوچک عمل می‌کند. علاوه بر پراکندگی نور در جهات مختلف، مقداری از نور دقیقاً در مسیری که از آن آمده به عقب برگشته و باعث پراکندگی برگشتی و در نتیجه روشن شدن اطراف نقطه مقابل خورشیدی در سایه تو می‌شود.”
حالا این جالبه!
Stellarium یک آسمان واقعی را به صورت سه بعدی نشان می‌دهد، درست مانند آنچه با چشم غیر مسلح، دوربین دوچشمی یا تلسکوپ می‌بینید. این یک افلاک‌نمای متن‌باز رایگان برای کامپیوتر شما است.
سؤالات متداول
1. رگه کم‌نور درخشان در سراسر آسمان چیست؟
رگه کم‌نور درخشان در سراسر آسمان کهکشان راه شیری است.
2. چگونه Gegenschein (پادتاب) را تلفظ می‌کنید؟
کلمه “Gegenschein” ریشه آلمانی دارد و “geh-gen-shyne” تلفظ می‌شود.
3. کجا می‌توانم پادتاب را ببینم؟
پادتاب به راحتی از یک مکان تاریک روی زمین با دید واضح از آسمان شب دیده می‌شود. بهتر است در نزدیکی نقطه اوج، درست در مقابل خورشید دیده شود.
4. چرا آسمان شب می‌درخشد؟
آسمان شب به دلیل انعکاس نور خورشید از ذرات موجود در جو می‌درخشد.
5. چه چیزی باعث نور زودیاک می‌شود؟
نور زودیاک ناشی از بازتاب نور خورشید از ذرات غبار در منظومه شمسی است.
نویسنده: Valerie Stimac
مترجم: فؤاد پورفائز
منبع: howstuffworks.com
