شش توهم رایج و آنچه به ما می‌گویند

ممکن است خیلی واقعی به نظر برسد: آن بوی بد آشغالی که در کنار شما شناور است، یا حس کردن حشراتی که روی بازوی شما می‌خزند. ولی اطرافیان شما آن را تجربه نمی‌کنند، که البته از نظر شما، غیرممکن هم به نظر می‌رسد. اما در واقع، شما در حال تجربه یک توهم (hallucination) هستید.

افرادی که توهم دارند معمولاً چیز‌هایی را می‌بینند، می‌شنوند، احساس می‌کنند، بو می‌کنند یا چیز‌هایی را تجربه می‌کنند که در حقیقت واقعی نیستند. گاهی اوقات، این اختلالات حسی توسط چیزی موقتی یا جزئی ایجاد می‌شود، اما اغلب، یک عامل پزشکی زمینه‌ای بسیار جدی در این مسئله نقش دارد.

حتی زمانی که اغلب علت یک توهم خاص مشخص می‌شود، دانشمندان همچنان با درک چگونگی تولید آن‌ها توسط مغز درگیر هستند. در این زمینه، جدیدترین مطالعه، در سال ۲۰۱۹ روی موش‌ها انجام شد. این مطالعه کشف کرد که دارو‌های توهم‌زا باعث کاهش سرعت فعالیت در قشر بینایی مغز می‌شوند، درحالیکه قبلاً فرضیه‌های مختلفی وجود داشت که مدعی بودند به آن سرعت می‌بخشد. محققان همچنین دریافتند که قشر بینایی همان اطلاعات بصری را دریافت می‌کند که در غیاب دارو‌ها در حال دریافت بوده است، اما قادر به تفسیر صحیح آن نیستند. این مسأله بزرگی است زیرا برخی از اختلالات سلامت روان، مانند اسکیزوفرنی (Schizophrenia)، به شدت با گیرنده‌های مشابهی مرتبط هستند که این محققان کشف کردند، بنابراین درک بهتر از نحوه عملکرد آن‌ها می‌تواند روزی درمان‌های مؤثرتری ایجاد کند.

این توهمات رایج را بررسی کنید تا بدانید چرا اتفاق می‌افتد. اگر به طور مرتب هر یک از آن‌ها را تجربه می‌کنید، حتماً با پزشک صحبت کنید.

۱. خزیدن پوست (Skin Crawling)

آیا تا به حال احساس کرده‌اید که حشره‌هایی در سرتاسر بدن شما در حال خزیدن هستند؟ این احساس که پوست شما در حال خزیدن است نوعی توهم بساوایی (لمسی)(Tactile) است. مدل دیگر این توهم، احساس حرکت در درون بدن است، مانند حرکت اندام‌ها به اطراف، یا اینکه چیزی در داخل سعی می‌کند خارج شود.

چند چیز وجود دارد که می‌تواند باعث ایجاد توهم لمسی شود. برخی از دارو‌هایی که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند، و همچنین دارو‌های دیگری که بر انتقال‌دهنده‌های عصبی تأثیر می‌گذارند، با این تجربه ناخوشایند مرتبط هستند. مصرف‌کنندگان الکل و مواد مخدر، به ویژه آن‌هایی که کوکائین (Cocaine) یا آمفتامین (Amphetamines) مصرف می‌کنند، احتمالاً توهمات لمسی نیز دارند.

بیماری‌های پزشکی نیز یک مقصر جدی در این میان است، به طوری که بیش از ۵۰ درصد از بیماران اسکیزوفرنی که در سال ۲۰۱۶ مورد بررسی قرار گرفتند، گزارش دادند که توهمات لمسی یا بینایی را تجربه کرده‌اند. اختلالات عصبی مانند بیماری آلزایمر (Alzheimer)، بیماری پارکینسون (Parkinson) و زوال عقل جسم لووی (Lewy body dementia) نیز با توهمات لمسی مرتبط هستند. افرادی که با موارد شدید چنین توهم‌هایی سر و کار دارند، اغلب به درمان شناختی رفتاری (Cognitive Behavioral Therap) هدایت می‌شوند تا به آن‌ها کمک کند تا پیامد‌های عاطفی آن را مدیریت کنند.

۲. شنیدن صدا‌ها (Hearing Voices)

افرادی که صدا‌هایی را می‌شنوند که در واقع وجود ندارند، با توهمات شنوایی کلامی (auditory verbal hallucinations  یا AVH) سروکار دارند. چنین صدا‌هایی می‌توانند گام‌های متنوعی از مثبت تا منفی و بین این دو را شامل شوند. گاهی اوقات، “صداها” دستوراتی را صادر می‌کنند، اما گاهی اوقات آن‌ها فقط یک گزارش ثابت هستند که اغلب به عنوان “ایستگاه رادیویی در ذهن من (radio station in my head)” توصیف می‌شوند.

۷۰ درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، این بیماری را گزارش می‌دهند. اما AVH فقط این بیماران را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی (Bipolar disorder)، برخی از انواع زوال عقل (Dementia)، صرع (Epilepsy)، اختلال استرس پس از سانحه (Post-traumatic stress disorder) و مصرف‌کنندگان مواد نیز در معرض خطر AVH هستند. در واقع شایع‌تر از آن چیزی است که اکثر مردم تصور می‌کنند و همیشه با بیماری‌های روانی یا سایر بیماری‌ها مرتبط نیست. راستش را بخواهید، شنیدن صدای عزیزانی که اخیراً از دنیا رفته‌اند، برای افراد غمگین، غیرمعمول نیست. دلایل AVH نامشخص است، اما دانشمندان فکر می‌کنند که این امر به اختلال در عملکرد نواحی فرونتومپورال (Frontotemporal) مغز مربوط می‌شود. این‌ها مناطقی از مغز هستند که با زبان، حافظه و پاسخ‌های عاطفی درگیر هستند.

۳. استشمام بوی رایحه (Smelling an Odor)

توهمات بویایی (olfactory hallucinations) (همچنین “فانتوسمی (Phantosmia)” نامیده می‌شود) زمانی رخ می‌دهد که فرد چیزی را بو می‌کند که وجود ندارد. اغلب اوقات، بو‌های تند و زننده مانند بوی دود، استفراغ، ادرار، مدفوع و … هستند. متأسفانه، این حالت معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم بویایی دچار نوعی آسیب عصبی شده باشد، چه در اثر ضربه، ویروس، قرار گرفتن در معرض دارو یا سم یا حتی تومور‌های مغزی. صرع یکی دیگر از علل شناخته شده آن است.

۴. دیدن نور‌ها یا موجودات (Seeing Lights or Beings)

توهمات بینایی (visual hallucinations) شامل دیدن افراد، نور‌ها یا الگو‌هایی است که هیچ کس دیگری نمی‌تواند آن‌ها را تأیید کند. این شایع‌ترین نوع توهم برای بیماران گرفتار زوال عقل است، اگرچه افراد مبتلا به دیوانگی (اختلال هوشیاری) (Delirium) نیز آن را تجربه می‌کنند. مانند موارد قبلی، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، زوال عقل، سوء مصرف مواد مخدر یا بیماری پارکینسون نیز تحت تأثیر نامطلوب آن قرار می‌گیرند (شروع به دیدن یک الگو می‌کنند؟)

علاوه بر این، مردم اغلب نور‌های چشمک‌زن و/یا الگو‌هایی در حین میگرن (Migraines) را گزارش می‌دهند که نوع دیگری از تجربه توهم بینایی است. این اتفاق ممکن است در طول حملات صرع نیز رخ دهد. افرادی که اختلالات خواب مانند بی‌خوابی (Insomnia) یا نارکولپسی (Narcolepsy) را تجربه می‌کنند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.

توهمات بینایی ممکن است به دلیل وجود مشکل در ساختار مغز فرد، عملکرد نادرست انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز، تجربیات آسیب‌زا در گذشته یا ترکیبی از این موارد ایجاد شود. علت هرچه که باشد، مهم است که آن را کشف کنید، زیرا درمان آن واقعاً به هر چیزی که محرک آن‌ها برای وقوع است بستگی دارد. اگر درمان نادرست انجام شود، اوضاع را بدتر می‌کند، نه بهتر.

۵. شناوری یا پرواز (Floating or Flying)

به این حالت توهم حس عمقی (Proprioceptive hallucination) یا توهم خودنمایی (hallucination of Posture) گفته می‌شود. افرادی که چنین رویدادی را تجربه می‌کنند گزارش می‌دهند که احساس می‌کنند در حال پرواز یا شناور هستند، اما گاهی اوقات انگار در مکانی کاملاً متفاوت از بدن واقعی خود هستند (به عنوان “تجربه خروج از بدن (out-of-body experience)” شناخته می‌شود).

این تجارب می‌تواند ناشی از محرومیت حسی یا انزوای ادراکی (sensory deprivation) یا اضافه بار (فشارهای زیاد ذهنی و احساسی-م)، مواد مخدر (به ویژه توهم‌زاها) و حتی نیرو‌های G یا گرانش قوی باشد، مانند آن‌هایی که فضانوردان و خلبانان با آن مواجه می‌شوند. این توهمات همچنین می‌توانند به دلیل عوامل دیگری مانند فعالیت بدنی شدید، تجربیات نزدیک به مرگ یا خواب سبک در زمان استرس، بیماری یا سر و صدا، به طور خود به خود رخ دهند. به ویژه بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون، این نوع توهم را تجربه می‌کنند.

۶. طعم فلزی (Metallic Taste)

افرادی که توهم چشایی (gustatory hallucination) را تجربه می‌کنند، معمولاً طعم ناخوشایند و اغلب فلزی را در دهان خود بدون خوردن غذا یا نوشیدنی گزارش می‌کنند. اگرچه اکثر مردم برای پاسخ به این رویداد، به دندانپزشکی مراجعه می‌کنند، جواب این تغییرات چشایی به ندرت در آنجا قابل کشف است، اما در عوض ناشی از مواردی مانند آسیب به سر، ویروس، اسکیزوفرنی و آلرژی‌های سیستمیک (Systemic allergies) است.

تعداد زیادی دارو نیز می‌تواند دلیل این مشکل چشایی باشد، از جمله گزینه‌های رایجی مانند آسپرین (Aspirin)، پنی سیلین (Penicillin) و ویتامین D.

حالا این غم‌انگیز است!

تحقیقات نشان داده است که آسیب‌های دوران کودکی، خواه قلدری، غفلت، آزار عاطفی/فیزیکی/جنسی با روان‌پریشی و توهم ارتباط دارند. در واقع، افرادی که در دوران کودکی آزار جنسی شدیدی را تجربه می‌کنند، دو تا چهار برابر بیشتر احتمال دارد که با تشخیص روان‌پریشی بزرگسالان مواجه شوند.

سؤالات متداول

۵ نوع توهم کدامند؟

۵ نوع توهم عبارتند از: بینایی، شنیداری، بویایی، چشایی و لامسه.

نویسنده: Alia Hoyt

مترجم: فؤاد پورفائز

منبع: howstuffworks.com