علمآموز – بهمن‌ماه 1403
مدیریت پسماند موضوعی است که به طور مستقیم با کیفیت زندگی مردم، سلامت عمومی و محیط زیست مرتبط است. مدیریت بهینه پسماند و بویژه بازیافت گامی اساسی در جلوگیری از آلودگی خاک، آب و هوا، کمک به صرفه‌جویی در منابع طبیعی و مواد خام، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، کمک به حفظ زیستگاه‌ها و گونه‌های طبیعی و حفظ حیات برای نسل‌های آینده است.
متأسفانه، میزان دفع زباله در کشور ما 68.2 درصد (در دنیا 36.6 درصد) است یعنی بیشتر زباله‌های تولیدی در ایران، به جای بازیافت یا مدیریت صحیح، دفع می‌شوند.
در ایران، سالانه، حدود 21 میلیون تن پسماند عادی، 35 میلیون تن پسماند صنعتی، 170 میلیون تن پسماند کشاورزی، 150 میلیون تن نخاله ساختمانی، 8 میلیون تن پسماند خطرناک و 150 هزارتن پسماند عادی تولید می‌شود (جمعاً حدود 385 میلیون تن!)، در حالی که میزان پردازش و بازیافت آنها 7.4 درصد (در دنیا 13.5 درصد) است.
آیا سهم خود را مدیریت پسماند ادا می‌کنیم؟!
علمآموز – دی 1403
نفت کوره، نفت سیاه یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید. این ماده ارزان‌ترین سوخت برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است، اما بسیار آلوده‌کننده و گران‌تر از سوخت گاز طبیعی است.
طبق آمار رسمی، صادرات مازوت 79 درصد از کل صادرات محصولات پالایشگاهی ایران را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین پالایشگاه‌ها با صرف انرژی، پول و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی، محصول غیر سودآور و خلاف توسعه پایدار تولید می‌کنند.
همچنین، از مجموع 143 نیروگاه بزرگ کشور، 16 نیروگاه تولید برق، امکان مصرف مازوت به جای گازوئیل یا گاز را دارند. سوختن مازوت، به‌خاطر کمبود گاز طبیعی، مشکلات بزرگ زیست‌محیطی همچون ایجاد مقادیر هنگفتی از آلاینده‌ها در هوای شهرهای بزرگی مانند تهران، کرج، اصفهان و اراک ایجاد می‌کند. ترکیبات حاصل از تجزیه یا سوختن ناقص مازوت در هوا، خاک و محیط‌های دیگر، می‌توانند تا بیش از یک دهه در محیط‌زیست باقی بمانند. انواع سولفات‌ها و نیترات‌ها، بنزن، تولوئن و زایلین از جمله این ترکیبات سمی هستند.
علمآموز – آذرماه 1403
نفت کوره، نفت سیاه یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید. این ماده ارزان‌ترین سوخت برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است، اما بسیار آلوده‌کننده و گران‌تر از سوخت گاز طبیعی است.
طبق آمار رسمی، صادرات مازوت 79 درصد از کل صادرات محصولات پالایشگاهی ایران را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین پالایشگاه‌ها با صرف انرژی، پول و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی، محصول غیر سودآور و خلاف توسعه پایدار تولید می‌کنند.
همچنین، از مجموع 143 نیروگاه بزرگ کشور، 16 نیروگاه تولید برق، امکان مصرف مازوت به جای گازوئیل یا گاز را دارند. سوختن مازوت، به‌خاطر کمبود گاز طبیعی، مشکلات بزرگ زیست‌محیطی همچون ایجاد مقادیر هنگفتی از آلاینده‌ها در هوای شهرهای بزرگی مانند تهران، کرج، اصفهان و اراک ایجاد می‌کند. ترکیبات حاصل از تجزیه یا سوختن ناقص مازوت در هوا، خاک و محیط‌های دیگر، می‌توانند تا بیش از یک دهه در محیط‌زیست باقی بمانند. انواع سولفات‌ها و نیترات‌ها، بنزن، تولوئن و زایلین از جمله این ترکیبات سمی هستند.
علمآموز – آبان‌ماه 1403
محیط زیست یک اکوسیستم است، اگر یک جزء آن حذف شود، تمام چرخه‌هایی که به آن وابسته است، زنجیروار تخریب خواهد شد. گزارش سازمان‌های جهانی نشان می‌دهد که در چهار دهه اخیر، در اثر فعالیت‌های انسانی، اندازه جمعیت پستانداران، ماهی‌ها، پرندگان، خزندگان و دوزیستان کاهش ۶۸ درصدی را تجربه کرده است. بیش از ۵۰۰ گونه از حیوانات خشکی در آستانه انقراض قرار دارند و احتمالا تا ۲۰ سال آینده از بین می‌روند. همین تعداد نیز در کل قرن گذشته از بین رفته‌اند. انقراض گونه‌ها با سرعتی بی‌سابقه در تاریخ بشر در حال وقوع است.
با گرم‌شدن هوا و در نتیجه افزایش اسیدیته آب اقیانوس‌ها، تا سال ۲۰۵۰، صخره‌های مرجانی در معرض خطر نابودی کامل هستند. موجودات دریایی هم، مانند صدف‌ها و اسکلت آنها، شروع به حل شدن می‌کنند.
سازمان ملل برای حفظ تنوع زیستی یک هدف تعیین کرده است: تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۳۰ درصد از خشکی و دریاهای جهان باید محافظت شود. آیا موفق می‌شویم؟!
علمآموز – مهرماه 1403
در سطح جهانی، صنعت مد، سالانه معادل 37 میلیون استخر شنای المپیک، آب مصرف می‌کند. در حال حاضر هم، مردم، 60 درصد بیشتر از 15 سال پیش لباس می‌خرند، ولی هر لباس فقط نصف مدت قبل، نگهداری می‌شود.
آب مورد نیاز برای تولید یک تی‌شرت و شلوار جین، به ترتیب، برای تأمین آب آشامیدنی 1600 و 4750 نفر در یک روز کافی است!
از سوی دیگر، تقریباً 85 درصد از لباس‌ها، بدون هیچ بازیافتی، پس از مدتی، با تولید انبوهی از زباله‌های مضر (با منشأ هیدروکربنی)، به محل‌های دفن زباله ختم می‌شوند.
هر فرد با خرید یا اهدای تنها یک جفت تی‌شرت و شلوار جین دست دوم می‌تواند به اندازه 20 هزار بطری آب نیم‌لیتری صرفه‌جویی کند و نه‌تنها به حفظ منابع طبیعی (آب)، بلکه به حفظ محیط‌زیست (تولید زباله کمتر) نیز کمک کند.
علمآموز – شهریور 1403
کمبود آب یکی از بزرگترین بحران‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جهان است و در ایران نیز، تهدیدی بسیار جدی برای کشاورزی، صنعت و زندگی مردم است. دلایل کمبود آب در ایران: اقلیم خشک و نیمه‌خشک و تغییر اقلیم، مدیریت غلط منابع آب، افزایش جمعیت و تقاضای آب است. بجز نوار شمالی و بخش‌هایی از غرب، سایر مناطق کشور با بحران جدی آب مواجه هستند.
برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث از دست‌دادن غیرقابل‌برگشت سفره‌های آب زیرزمینی و افت تراز آب‌های زیرزمینی و به تبع «فرونشست سطح زمین» شده است. در سال‌های گذشته، ۷۴ میلیارد مترمکعب بیش از ظرفیت، از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت شده است. حدود ۶۶ درصد از دشت‌های کشور در معرض پدیده فرونشست هستند.
ایران با وجود محدودیت منابع آبی، با ۱۹۰ لیتر مصرف آب شرب خانگی در روز، یکی از بیشترین سرانه مصارف در دنیا را دارد. سرانه مصرف آب خانگی در دنیا برای هر نفر ۱۵۰ لیتر در روز است.
علمآموز – مرداد 1403
در پیک مصرف برق کشور (تابستان)، حدود ۱۵ هزار مگاوات ناترازی (کمبود) برق وجود دارد و با همین روند در ۱۰ سال آینده حدود ۳۷ هزار مگاوات ناترازی تولید خواهیم داشت؛ یعنی ۳۳ درصد یا یک سوم برق کمتری نسبت به نیاز تولید خواهد شد؛ مگر اینکه در سیاست‌ها و تمهیدات تغییر جدی رخ دهد!
یکی از راه‌حل‌ها، تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر بویژه انرژی خورشیدی است که به حفاظت بیشتر از سیاره نیز می‌انجامد. هم‌اکنون برخی کشورها 100 درصد برق مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر تولید می‌کنند؛ مانند ایسلند و اتیوپی و پاراگوئه.
در ایران هم، اگرچه قوانین دولتی امکان فروش برق تولیدی توسط مردم، به شبکه برق کشور را فراهم کرده است (مثلاً دولت تضمین می‌کند تا 20 سال برق شما را به قیمت روز بخرد به نحوی که ظرف 4 سال، بازگشت سرمایه صورت پذیرد) ولی نیاز به تمهیداتی مانند ورود تجهیزات ارزان برق خورشیدی و ارائه مشوق‌های بیشتر است.
علمآموز – تیرماه 1403
ایران در زمره 12 کشور خاورمیانه است که با تنش آبی مواجه است و تا سال 2040، با شرایط بحرانی و فوق بحرانی در زمینه آب دست به گریبان خواهد شد. ولی بسیاری از مردم، باور جدی به این بحران ندارند چرا که ماهیتی ملموس پیدا نکرده است. در حقیقت، مردم کشورمان در همه جا، هنوز، دسترسی عادی به آب دارند و با باز کردنِ شیر آب، بی‌محدودیت از آن برخوردار می‌شوند و البته یک دلیل دیگر شاید آن است که باور عمومی این است که بیش از 90 درصد منابع آبی در بخش کشاورزی صرف می‌شود، پس ما سهمی در حل بحران نداریم!
در این باره، یکی از بزرگترین مشکلات این است که آب مورد استفاده برای آبیاری فضای سبز، شستشو، حمام و سرویس بهداشتی از نوع قابل شرب می‌باشند. اغلب کشورهای توسعه‌یافته آب شرب و غیر قابل شرب را در زندگی شهری از هم جدا نموده‌اند. آیا می‌توانیم روزی ما هم اینکار را بکنیم؟
علمآموز – خرداد 1403
صنعت مد، سالانه بیش از 100 میلیارد لباس تولید می‌کند. تولید و مصرف بیش از حد، این صنعت را متحول کرده و منجر به یکبار مصرف‌شدن مد شده است. مردم در حال حاضر 60 درصد بیشتر از 15 سال پیش لباس می‌خرند، اما هر لباس فقط نصف مدت قبل، نگهداری می‌شود.
تقریباً 85 درصد از لباس‌ها، به محل‌های دفن زباله یا زباله‌سوزها ختم می‌شوند و تنها 1 درصد آنها بازیافت می‌شوند. نزدیک به 70 درصد از لباس‌ها از نفت خام ساخته شده است که هنگام شستن، ریزفیبرهای خطرناکی از آنها آزاد می‌شود و البته به آلودگی طولانی‌مدت در محل‌های دفن زباله منجر می‌شوند.
نکته مهم این است که تقریباً در هیچ‌جای دنیا، هیچ مقررات محیط‌زیستی برای صنعت مد وجود ندارد!
علمآموز – اردیبهشت 1403
“پلاستیک، بحرانی به اندازه تغییر اقلیم!”
پلاستیک‌ها یک بحران محیطی و به اندازه تغییر اقلیم برای انسان و سیاره مهلک هستند. بسیاری از آنها هم کاربردی چند دقیقه‌ای ولی عمری چند صد ساله دارند و در نهایت هم با تجزیه به میکروپلاستیک، مواد سمی را وارد چرخه غذا و آب و هوا می‌کند که در همه سطوح حیات سیاره، نفوذ می‌کنند.
در سال گذشته بیش از 380 میلیون تن پلاستیک شامل 500 میلیون کیسه پلاستیکی -هر دقیقه یک میلیون کیسه- در جهان تولید شده است. و در 10 سال گذشته بیش از همه قرن بیستم، پلاستیک تولید شده است.
به مناسبت روز جهانی زمین (22 آوریل-3 اردیبهشت)، شعار «سیاره علیه پلاستیک‌ها» (Planet vs. Plastics) به عنوان شعار سال بنیادهای بین‌المللی، انتخاب شده است تا شاید بتوانیم با تلاش عمومی تا سال 2040 تولید پلاستیک را 60 درصد کاهش دهیم.