علمآموز – خرداد 1404
بیش از دو دهه است که پهنه‌های وسیعی از ایران با بحران روزافزون ریزگردها مواجه است، و مقّدم بر هر علتی، «تغییر اقلیم» و مداخلات انسانی مسبب اصلی آن است. تغییر اقلیم موجب خشکسالی‌های طولانی، خشک‌شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و زمین‌های قبلاً حاصلخیز و تبدیل آنها به بیابان و نیز وزش بادهای شدید در منطقه خاورمیانه شده است. برای مثال در کشور عراق ۲٫۵ میلیون هکتار تالاب وجود داشت که تا انتهای دهه 70، تقریباً ۱٫۵ تا ۲ میلیون هکتار از آنها خشک یا کاربری خود را از دست دادند و به کانون ریزگرد تبدیل شدند.
ریزگردها علاوه بر آسیب اقتصادی و اجتماعی از طریق تعطیلی شهرها، مدارس و ادارات، و اثر منفی بر زیرساخت‌هایی مانند شبکه برق، آب، مخابرات و حمل و نقل، اثرات مضری بر محیط زیست و سلامت خاک، گیاهان، موجودات و انسان‌ها دارند. برای مثال قرارگیری مداوم کودکان در معرض هوای آلوده با افزایش ابتلا به آسم، برونشیت، آلرژی، کاهش ظرفیت ریه و حتی اختلالات شناختی همراه است.
سازگاری با این بحران، علاوه بر مسئولیت جمعی بشر در قبال تغییر اقلیم، مستلزم راهکارهای منطقه‌ای با هدف بیابان‌زدایی و مدیریت منابع آب و خاک است، و البته مردم نیز با آموختن تاب‌آوری و به‌کارگیری تمهیدات خودمراقبتی باید برای آن چاره‌جویی کنند. محدودیت تردد در روزهای آلوده بخصوص برای کودکان و سالمندان، استفاده از ماسک مناسب، بستن در و پنجره‌ها و استفاده از دستگاه تصفیه هوا در مناطق با تداوم آلودگی، از آن جمله است.
علمآموز – اردیبهشت 1404
کشور با ناترازی‌های مهمی دست و پنجه نرم می‌کند که نیازمند همت و مسئولیت‌پذیری همه ارکان جامعه و دولت برای رفع آن‌هاست.
همه ساله در فصل گرما 40 درصد برق کشور، صرف وسایل سرمایشی می‌شود. میانگین مصرف برق هر کولر آبی 100 و کولر گازی 700 کیلووات در ماه است.
بجز مناطقی از کشور که هوای شرجی دارند، در بقیه مناطق کشور (80 درصد کشور) کولر آبی، به راحتی، می‌تواند سرمایش مناسب منازل را تأمین کند چرا که کولر آبی بخصوص در مناطقی که آب و هوای خشک یا معتدل دارند (بیشتر مناطق کشور از جمله زنجان)، کارایی بسیار بالایی دارد و به مطبوع‌شدن هوای منزل نیز کمک شایانی می‌کند.
با وجود مزیت نسبی به کولر گازی برای شرایط فعلی ایران، هر کولر آبی در شبانه‌روز حدود 240 لیتر آب مصرف می‌کند که معادل مصرف هر فرد ایرانی در شبانه‌روز است.
با نصب سایبان برای کولرهای آبی، ضمن تقویت سرمایش منزل، می‌توان مصرف آب آنها را به میزان یک‌سوم کاهش داد.
اقدامات دیگر برای بهینه‌سازی مصرف، شامل استفاده از دور کند کولر، تعویض کولر قدیمی با انواع جدید با تکنولوژی به‌روز است.
علمآموز – فروردین 1404
متوسط مصرف آب هر ایرانی در یک شبانه‌روز حدود 235 لیتر است در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته حدود 150 لیتر است.
پرمصرف‌ترین بخش خانگی، استحمام‌کردن و پس از آن مصرف در آشپزخانه برای شستشوی ظروف و لباس است.
هر خانواده، سالانه حدود ۲۳ هزار لیتر برای شستن ظرف‌ها استفاده می‌کنند. جالب است بدانید برای شستشوی دستی ظروفِ هر نوبت غذاییِ یک خانواده متوسط تا پرجمعیت، حدود 65 تا 100 لیتر آب مصرف می‌شود در حالی که با شستشوی همین مقدار ظروف با ماشین ظرفشویی بین 10 تا 15 لیتر آب مصرف خواهد شد. به عبارت دیگر، با استفاده از ماشین ظرفشویی، می‌توان حتی بیش از 85 درصد در آب مصرفی برای شستشوی ظروف صرفه‌جویی کرد.
بسیاری از خانوارهای ایران، با وجود داشتن ماشین ظرفشویی به ندرت از این وسیله استفاده می‌کنند.
علمآموز – اسفند 1403
هر دستگاه ماینر (وسیله استخراج رمزارز یا بیت‌کوین) به اندازه نیاز برق ۱۰ خانوار برق مصرف می‌کند و استخراج هر یک بیت‌کوین معادل ۴۴۰ واحد مسکونی در شهری مانند تهران، برق مصرف می‌کند!
تاکنون بیش از ۲۴۰ هزار دستگاه ماینر غیرمجاز با مصرفی معادل ۸۰۰ مگاوات، از سراسر کشور، کشف و ضبط شده است. پیش‌بینی می‌شود که حداقل ۳ برابر این تعداد، ماینر غیرمجاز به ویژه در مناطق گرمسیر به واسطه نرخ پایین تعرفه برق در حال فعالیت باشند؛ یعنی چیزی حدود 1 تا 3 درصد برق تولیدی کشور صرف استخراج رمزارز می‌شود.
برای تولید برق ماینرها در ایران، در هر ساعت 875 هزار متر مکعب گاز سوزانده می‌شود؛ چیزی حدود 2.6 درصد گاز مصرفی روزانه ایران!
علمآموز – بهمن‌ماه 1403
مدیریت پسماند موضوعی است که به طور مستقیم با کیفیت زندگی مردم، سلامت عمومی و محیط زیست مرتبط است. مدیریت بهینه پسماند و بویژه بازیافت گامی اساسی در جلوگیری از آلودگی خاک، آب و هوا، کمک به صرفه‌جویی در منابع طبیعی و مواد خام، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، کمک به حفظ زیستگاه‌ها و گونه‌های طبیعی و حفظ حیات برای نسل‌های آینده است.
متأسفانه، میزان دفع زباله در کشور ما 68.2 درصد (در دنیا 36.6 درصد) است یعنی بیشتر زباله‌های تولیدی در ایران، به جای بازیافت یا مدیریت صحیح، دفع می‌شوند.
در ایران، سالانه، حدود 21 میلیون تن پسماند عادی، 35 میلیون تن پسماند صنعتی، 170 میلیون تن پسماند کشاورزی، 150 میلیون تن نخاله ساختمانی، 8 میلیون تن پسماند خطرناک و 150 هزارتن پسماند عادی تولید می‌شود (جمعاً حدود 385 میلیون تن!)، در حالی که میزان پردازش و بازیافت آنها 7.4 درصد (در دنیا 13.5 درصد) است.
آیا سهم خود را مدیریت پسماند ادا می‌کنیم؟!
علمآموز – دی 1403
نفت کوره، نفت سیاه یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید. این ماده ارزان‌ترین سوخت برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است، اما بسیار آلوده‌کننده و گران‌تر از سوخت گاز طبیعی است.
طبق آمار رسمی، صادرات مازوت 79 درصد از کل صادرات محصولات پالایشگاهی ایران را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین پالایشگاه‌ها با صرف انرژی، پول و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی، محصول غیر سودآور و خلاف توسعه پایدار تولید می‌کنند.
همچنین، از مجموع 143 نیروگاه بزرگ کشور، 16 نیروگاه تولید برق، امکان مصرف مازوت به جای گازوئیل یا گاز را دارند. سوختن مازوت، به‌خاطر کمبود گاز طبیعی، مشکلات بزرگ زیست‌محیطی همچون ایجاد مقادیر هنگفتی از آلاینده‌ها در هوای شهرهای بزرگی مانند تهران، کرج، اصفهان و اراک ایجاد می‌کند. ترکیبات حاصل از تجزیه یا سوختن ناقص مازوت در هوا، خاک و محیط‌های دیگر، می‌توانند تا بیش از یک دهه در محیط‌زیست باقی بمانند. انواع سولفات‌ها و نیترات‌ها، بنزن، تولوئن و زایلین از جمله این ترکیبات سمی هستند.
علمآموز – آذرماه 1403
نفت کوره، نفت سیاه یا مازوت یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید. این ماده ارزان‌ترین سوخت برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است، اما بسیار آلوده‌کننده و گران‌تر از سوخت گاز طبیعی است.
طبق آمار رسمی، صادرات مازوت 79 درصد از کل صادرات محصولات پالایشگاهی ایران را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین پالایشگاه‌ها با صرف انرژی، پول و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی، محصول غیر سودآور و خلاف توسعه پایدار تولید می‌کنند.
همچنین، از مجموع 143 نیروگاه بزرگ کشور، 16 نیروگاه تولید برق، امکان مصرف مازوت به جای گازوئیل یا گاز را دارند. سوختن مازوت، به‌خاطر کمبود گاز طبیعی، مشکلات بزرگ زیست‌محیطی همچون ایجاد مقادیر هنگفتی از آلاینده‌ها در هوای شهرهای بزرگی مانند تهران، کرج، اصفهان و اراک ایجاد می‌کند. ترکیبات حاصل از تجزیه یا سوختن ناقص مازوت در هوا، خاک و محیط‌های دیگر، می‌توانند تا بیش از یک دهه در محیط‌زیست باقی بمانند. انواع سولفات‌ها و نیترات‌ها، بنزن، تولوئن و زایلین از جمله این ترکیبات سمی هستند.
علمآموز – آبان‌ماه 1403
محیط زیست یک اکوسیستم است، اگر یک جزء آن حذف شود، تمام چرخه‌هایی که به آن وابسته است، زنجیروار تخریب خواهد شد. گزارش سازمان‌های جهانی نشان می‌دهد که در چهار دهه اخیر، در اثر فعالیت‌های انسانی، اندازه جمعیت پستانداران، ماهی‌ها، پرندگان، خزندگان و دوزیستان کاهش ۶۸ درصدی را تجربه کرده است. بیش از ۵۰۰ گونه از حیوانات خشکی در آستانه انقراض قرار دارند و احتمالا تا ۲۰ سال آینده از بین می‌روند. همین تعداد نیز در کل قرن گذشته از بین رفته‌اند. انقراض گونه‌ها با سرعتی بی‌سابقه در تاریخ بشر در حال وقوع است.
با گرم‌شدن هوا و در نتیجه افزایش اسیدیته آب اقیانوس‌ها، تا سال ۲۰۵۰، صخره‌های مرجانی در معرض خطر نابودی کامل هستند. موجودات دریایی هم، مانند صدف‌ها و اسکلت آنها، شروع به حل شدن می‌کنند.
سازمان ملل برای حفظ تنوع زیستی یک هدف تعیین کرده است: تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۳۰ درصد از خشکی و دریاهای جهان باید محافظت شود. آیا موفق می‌شویم؟!
علمآموز – مهرماه 1403
در سطح جهانی، صنعت مد، سالانه معادل 37 میلیون استخر شنای المپیک، آب مصرف می‌کند. در حال حاضر هم، مردم، 60 درصد بیشتر از 15 سال پیش لباس می‌خرند، ولی هر لباس فقط نصف مدت قبل، نگهداری می‌شود.
آب مورد نیاز برای تولید یک تی‌شرت و شلوار جین، به ترتیب، برای تأمین آب آشامیدنی 1600 و 4750 نفر در یک روز کافی است!
از سوی دیگر، تقریباً 85 درصد از لباس‌ها، بدون هیچ بازیافتی، پس از مدتی، با تولید انبوهی از زباله‌های مضر (با منشأ هیدروکربنی)، به محل‌های دفن زباله ختم می‌شوند.
هر فرد با خرید یا اهدای تنها یک جفت تی‌شرت و شلوار جین دست دوم می‌تواند به اندازه 20 هزار بطری آب نیم‌لیتری صرفه‌جویی کند و نه‌تنها به حفظ منابع طبیعی (آب)، بلکه به حفظ محیط‌زیست (تولید زباله کمتر) نیز کمک کند.
علمآموز – شهریور 1403
کمبود آب یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جهان است و در ایران نیز، تهدیدی بسیار جدی برای کشاورزی، صنعت و زندگی مردم است. دلایل کمبود آب در ایران: اقلیم خشک و نیمه‌خشک و تغییر اقلیم، مدیریت غلط منابع آب، افزایش جمعیت و تقاضای آب است. بجز نوار شمالی و بخش‌هایی از غرب، سایر مناطق کشور با بحران جدی آب مواجه هستند.
برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی باعث از دست‌دادن غیرقابل‌برگشت سفره‌های آب زیرزمینی و افت تراز آب‌های زیرزمینی و به تبع «فرونشست سطح زمین» شده است. در سال‌های گذشته، ۷۴ میلیارد مترمکعب بیش از ظرفیت، از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت شده است. حدود ۶۶ درصد از دشت‌های کشور در معرض پدیده فرونشست هستند.
ایران با وجود محدودیت منابع آبی، با ۱۹۰ لیتر مصرف آب شرب خانگی در روز، یکی از بیشترین سرانه مصارف در دنیا را دارد. سرانه مصرف آب خانگی در دنیا برای هر نفر ۱۵۰ لیتر در روز است.
