علمآموز – آذر 1404
امسال در یکی از آشفتهترین فازهای اقلیمی قرار داریم: پایان النینو و ورود شتابدار به لانینا. این جابهجایی سریع میتواند الگوهای بارش و دما را بهشدت ناپایدار کند نوسانِ ناگهانی از خشکسالی طولانی به بارشهای کوتاه اما سیلابی ایجاد کند. گزارشهای جهانی نشان میدهد در چنین دورههایی، احتمال بارشهای شدید تا سه برابر افزایش مییابد و جابهجایی جریانات جوی ممکن است موجهای گرما یا بارشهای غیرمنتظره را تشدید کند.
برای ایران، این ناپایداری خطرناکتر است. کاهش ۲۰–۴۰ درصدی بارش در سال آبی اخیر، خشکی خاک، و پایین بودن بیسابقه مخازن سدها باعث شده زمین توان جذب باران ناگهانی را نداشته باشد؛ بنابراین رگبارهای شدید میتوانند در چند دقیقه به سیلاب شهری و رودخانهای تبدیل شوند، در حالیکه دورههای بدون بارندگی هم طولانیتر میشوند. این ترکیب «خشکسالی + سیل»، پیامد مستقیم تعامل النینو/لا نینا با تغییر اقلیم است.
چه میتوان کرد؟ برای خشکسالی: کاهش مصرف آب در خانه تا 10% میتواند یک هفته بیشتر ذخیره شهری ایجاد کند. برای سیلاب: پاکسازی ناودانها، پرهیز از توقف در مسیر مسیلها، و توجه به هشدارهای هواشناسی ضروری است. در سفرهای جادهای، عبور از مسیر رودخانههای خشکمسیر خطرناک است؛ ۳۰ سانتیمتر آب جاری میتواند خودرو را جابهجا کند.
اقلیم، امروز نه فقط گرمتر، که بیثباتتر است؛ و آمادهبودن بهترین راه کاهش خطر است.
علمآموز – آبان 1404
تغییر اقلیم به معنای تغییر بلندمدت در دما و الگوهای آب و هوایی است که اغلب به شکل افزایش مداوم میانگین دمای جهانی دیده میشود. طبق گزارشهای IPCC، میانگین دمای زمین از قرن نوزدهم تاکنون حدود ۱.۱ درجه سانتیگراد افزایش یافته است. در ایران، طولانیشدن فصل گرم سال، افزایش رخداد طوفانهای گرد و غبار، و خشکسالیهای پیدرپی از اثرات ملموس این پدیده جهانی هستند.
ایران در سالهای اخیر وارد چندمین سال متوالی خشکسالی شده و میزان بارشها در بسیاری از مناطق کشور ۳۰ تا ۵۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. سال آبی گذشته نیز یکی از سختترین دورههای کمآبی در نیمقرن اخیر بود، بهگونهای که ذخایر سدها و منابع آب زیرزمینی با کاهش چشمگیر و در برخی مناطق با شرایط بحرانی مواجه شدند.
اگر تلاشهای بشر برای کنترل تغییر اقلیم مؤثر نباشد، وضعیت کنونی به مراتب بدتر خواهد شد. دولتها مسئول اصلی در کاهش تغییرات اقلیمی هستند، اما افراد نیز میتوانند با تغییر سبک زندگی، کاهش مصرف منابع، و انتخابهای آگاهانه در زمینه تغذیه، حملونقل و مصرف انرژی نقش مؤثری ایفا کنند. برای مثال، کاهش مصرف آب، انرژی و منابع طبیعی و حرکت به سمت انرژیهای تجدیدپذیر و کشاورزی پایدار، تنها راه تضمین آیندهای امن برای نسلهای بعدی است.
اگر بیتفاوت باشیم، فرزندان ما در اواخر همین قرن خورشیدی در خطر خواهند بود!
علمآموز – مهرماه 1404
ایران سومین کشور دنیا از نظر گستردگی فرونشست است. عامل اصلی فرونشست در ایران پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی در اثر برداشت بیرویه از منابع آبی است؛ وقتی لایههای سطحی زمین، آب خود را از دست میدهد، برای جبران فضاهای خالی ایجاد شده، متراکم میشوند و سطح زمین پایین میرود. در برخی مناطق سطح آب زیرزمینی از ۲۰–۳۰ متر سالهای قبل به عمق ۱۲۰ متری و حتی بیشتر رسیده است. فرونشست زمین باعث از بین رفتن دشتهای حاصلخیز، آسیب به آثار تاریخی و تأثیر بر خطوط ریلی و جادهها میشود. ضمناً با تراکم خاک و فرونشست زمین، دیگر امکان نفوذ آبهای سطحی به زمین و به تبع آن تغذیه سفرههای آب زیرزمینی از بین میرود.
از عوامل دیگر تشدید این وضعیت بحرانی، خشکسالی طولانی و مداوم کشور است به نحوی که در ۱۰ سال اخیر فقط 2 درصد از ایران وضعیت بارشی نرمال داشته است و حدود 98 درصد مناطق کشور درگیر خشکسالی بودهاند. دمای متوسط کشور نیز در ۵۰ سال اخیر، ۲.۵ درجه افزایش پیدا کرده به نحوی که عملاً فصل گرما و تابستان در ایران 4-5 ماهه شده است و این امر منجر به افزایش تبخیر (20% تبخیر بیشتر) و مصرف آب شده است.
تغیر اقلیم و ضرورت مدیریت آن، خیلی جدیتر از آن میزانی است که بدانها توجه داریم! تکتک ما مسئولیم.
علمآموز – شهریور 1404
در کشورهای توسعهیافته سهم آب بخش شهری 15، بخش صنعت 45 و بخش کشاورزی 40 درصد است. در کشورهای در حال توسعه، این اعداد به ترتیب 8، 10 و 82 درصد هستند. در ایران، وضعیت به مراتب بدتر است، سهم بخش شهری 7، بخش صنعتی 3 و بخش کشاورزی 90 درصد است؛ یعنی عمده آب کشوری که اقلیم خشک تا نیمهخشک دارد و به دلیل تغییر اقلیم نیز چندین سال است با بحران خشکسالی فزاینده مواجه است به صورت غیراصولی و عمدتاً با حفر چاه (43% آب کشاورزی) در بخش کشاورزی هدر میرود. در ضمن، تقریباً حدود 15-20 و گاهی تا 50 درصد آب کشاورزی هم صرفاً در کانالهای سنتی انتقال آب به دلیل تبخیر یا نشت از بین میرود!
ایران راهی جز مدیریت منابع آب و استفاده از فناوری روز برای چارهجویی بحران آب ندارد. از 100 میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر سالیانه، ما فقط باید 40 میلیاد متر مکعب آن را مصرف کنیم ولی هرگز کمتر از 90 میلیارد مصرف نکردهایم!
مدیریت منابع آب، وظیفه تکتک مردمان این سرزمین است؛ چه بخش شهری، چه کشاورزی و چه صنعتی.
علمآموز – مرداد 1404
ایران هرگز جنگل زیادی نداشته است و تنها 6 درصد از مساحتش به جنگل تعلق دارد.با این حال هم در طول نیمقرن گذشته نزدیک به نیمی از آن ناپدید شدهاست و پوشش جنگلی از حدود 19 به حدود 10.7 میلیون هکتار کاهش یافته است. اگر با همین روند پیش برویم، تا ۷۵ سال دیگر اثری از جنگلهای امروزی ایران باقی نمیماند!
عوامل اصلی در تخریب جنگلها، تبدیل جنگل به زمین زراعی یا مرتع، قطع درختان، شهرنشینی و ویلاهای تعطیلات است. آتشسوزی در اثر عوامل انسانی و گرمایش زمین نیز در سالهای اخیر خسارات سنگینی بهویژه در کوههای زاگرس و در پارک ملی گلستان به بار آوردهاست.
در شهرها نیز قطع درختان در پارکها و خیابانها، پیامدهای منفی بسیاری برای محیطزیست و سلامت شهروندان دارد. درختان نقش مهمی در تصفیه هوا، تولید اکسیژن، و ایجاد سایه و خنک کردن فضا دارند.
علمآموز – خرداد 1404
بیش از دو دهه است که پهنههای وسیعی از ایران با بحران روزافزون ریزگردها مواجه است، و مقّدم بر هر علتی، «تغییر اقلیم» و مداخلات انسانی مسبب اصلی آن است. تغییر اقلیم موجب خشکسالیهای طولانی، خشکشدن تالابها، رودخانهها و زمینهای قبلاً حاصلخیز و تبدیل آنها به بیابان و نیز وزش بادهای شدید در منطقه خاورمیانه شده است. برای مثال در کشور عراق ۲٫۵ میلیون هکتار تالاب وجود داشت که تا انتهای دهه 70، تقریباً ۱٫۵ تا ۲ میلیون هکتار از آنها خشک یا کاربری خود را از دست دادند و به کانون ریزگرد تبدیل شدند.
ریزگردها علاوه بر آسیب اقتصادی و اجتماعی از طریق تعطیلی شهرها، مدارس و ادارات، و اثر منفی بر زیرساختهایی مانند شبکه برق، آب، مخابرات و حمل و نقل، اثرات مضری بر محیط زیست و سلامت خاک، گیاهان، موجودات و انسانها دارند. برای مثال قرارگیری مداوم کودکان در معرض هوای آلوده با افزایش ابتلا به آسم، برونشیت، آلرژی، کاهش ظرفیت ریه و حتی اختلالات شناختی همراه است.
سازگاری با این بحران، علاوه بر مسئولیت جمعی بشر در قبال تغییر اقلیم، مستلزم راهکارهای منطقهای با هدف بیابانزدایی و مدیریت منابع آب و خاک است، و البته مردم نیز با آموختن تابآوری و بهکارگیری تمهیدات خودمراقبتی باید برای آن چارهجویی کنند. محدودیت تردد در روزهای آلوده بخصوص برای کودکان و سالمندان، استفاده از ماسک مناسب، بستن در و پنجرهها و استفاده از دستگاه تصفیه هوا در مناطق با تداوم آلودگی، از آن جمله است.
علمآموز – اردیبهشت 1404
کشور با ناترازیهای مهمی دست و پنجه نرم میکند که نیازمند همت و مسئولیتپذیری همه ارکان جامعه و دولت برای رفع آنهاست.
همه ساله در فصل گرما 40 درصد برق کشور، صرف وسایل سرمایشی میشود. میانگین مصرف برق هر کولر آبی 100 و کولر گازی 700 کیلووات در ماه است.
بجز مناطقی از کشور که هوای شرجی دارند، در بقیه مناطق کشور (80 درصد کشور) کولر آبی، به راحتی، میتواند سرمایش مناسب منازل را تأمین کند چرا که کولر آبی بخصوص در مناطقی که آب و هوای خشک یا معتدل دارند (بیشتر مناطق کشور از جمله زنجان)، کارایی بسیار بالایی دارد و به مطبوعشدن هوای منزل نیز کمک شایانی میکند.
با وجود مزیت نسبی به کولر گازی برای شرایط فعلی ایران، هر کولر آبی در شبانهروز حدود 240 لیتر آب مصرف میکند که معادل مصرف هر فرد ایرانی در شبانهروز است.
با نصب سایبان برای کولرهای آبی، ضمن تقویت سرمایش منزل، میتوان مصرف آب آنها را به میزان یکسوم کاهش داد.
اقدامات دیگر برای بهینهسازی مصرف، شامل استفاده از دور کند کولر، تعویض کولر قدیمی با انواع جدید با تکنولوژی بهروز است.
علمآموز – فروردین 1404
متوسط مصرف آب هر ایرانی در یک شبانهروز حدود 235 لیتر است در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعهیافته حدود 150 لیتر است.
پرمصرفترین بخش خانگی، استحمامکردن و پس از آن مصرف در آشپزخانه برای شستشوی ظروف و لباس است.
هر خانواده، سالانه حدود ۲۳ هزار لیتر برای شستن ظرفها استفاده میکنند. جالب است بدانید برای شستشوی دستی ظروفِ هر نوبت غذاییِ یک خانواده متوسط تا پرجمعیت، حدود 65 تا 100 لیتر آب مصرف میشود در حالی که با شستشوی همین مقدار ظروف با ماشین ظرفشویی بین 10 تا 15 لیتر آب مصرف خواهد شد. به عبارت دیگر، با استفاده از ماشین ظرفشویی، میتوان حتی بیش از 85 درصد در آب مصرفی برای شستشوی ظروف صرفهجویی کرد.
بسیاری از خانوارهای ایران، با وجود داشتن ماشین ظرفشویی به ندرت از این وسیله استفاده میکنند.
علمآموز – اسفند 1403
هر دستگاه ماینر (وسیله استخراج رمزارز یا بیتکوین) به اندازه نیاز برق ۱۰ خانوار برق مصرف میکند و استخراج هر یک بیتکوین معادل ۴۴۰ واحد مسکونی در شهری مانند تهران، برق مصرف میکند!
تاکنون بیش از ۲۴۰ هزار دستگاه ماینر غیرمجاز با مصرفی معادل ۸۰۰ مگاوات، از سراسر کشور، کشف و ضبط شده است. پیشبینی میشود که حداقل ۳ برابر این تعداد، ماینر غیرمجاز به ویژه در مناطق گرمسیر به واسطه نرخ پایین تعرفه برق در حال فعالیت باشند؛ یعنی چیزی حدود 1 تا 3 درصد برق تولیدی کشور صرف استخراج رمزارز میشود.
برای تولید برق ماینرها در ایران، در هر ساعت 875 هزار متر مکعب گاز سوزانده میشود؛ چیزی حدود 2.6 درصد گاز مصرفی روزانه ایران!
علمآموز – بهمنماه 1403
مدیریت پسماند موضوعی است که به طور مستقیم با کیفیت زندگی مردم، سلامت عمومی و محیط زیست مرتبط است. مدیریت بهینه پسماند و بویژه بازیافت گامی اساسی در جلوگیری از آلودگی خاک، آب و هوا، کمک به صرفهجویی در منابع طبیعی و مواد خام، کاهش انتشار گازهای گلخانهای، کمک به حفظ زیستگاهها و گونههای طبیعی و حفظ حیات برای نسلهای آینده است.
متأسفانه، میزان دفع زباله در کشور ما 68.2 درصد (در دنیا 36.6 درصد) است یعنی بیشتر زبالههای تولیدی در ایران، به جای بازیافت یا مدیریت صحیح، دفع میشوند.
در ایران، سالانه، حدود 21 میلیون تن پسماند عادی، 35 میلیون تن پسماند صنعتی، 170 میلیون تن پسماند کشاورزی، 150 میلیون تن نخاله ساختمانی، 8 میلیون تن پسماند خطرناک و 150 هزارتن پسماند عادی تولید میشود (جمعاً حدود 385 میلیون تن!)، در حالی که میزان پردازش و بازیافت آنها 7.4 درصد (در دنیا 13.5 درصد) است.
آیا سهم خود را مدیریت پسماند ادا میکنیم؟!
